JU "MUZEJI, GALERIJA I BIBLIOTEKA" BUDVA
MODERNA GALERIJA


Promocija knjige
SRBIJA KAO SPRAVA

Tekst korišćen iz kataloga koji je izdat povodom promocije knjige.

Učesnici promocije

Na Intemet adresi www.elektrobeton.net nalazi se beogradski časopis koji se bavi književnom kritikom, odnosno dekonstrukcijom nacionalističke ideologije iz proizvoda literature i kulture od 80-ih do danas. Prvi broj Betona objavljen je u junu 2006. godine, a odnedavno Beton je kulturna rubrika dnevnog lista Danas i izlazi kao dvonedjeljni podlistak. U rubrikama: Mixer, Cement, Štrafta, Armatura, Bulevar zvezda, Vreme smrti i razonode i Blok br.V, kulturno-propagandni magazin za kulturu Beton obrađuje različite teme. Objavljivanjem knjige Srbija kao sprava "Beton" je pokrenuo i svoju ediciju.

SRBIJA KAO SPRAVA , Novembar 2007.
Piše: Redakcija Betona
(predgovor)

JEDAN, DVA,TRI...
1. Srpska književna kritika se nikad nije sistematski pozabavila sferom direktnog prožimanja literature i ideologije, kulture i politike. Većina ozbiljnih istraživača je svesna estetskog šunda i/ili visoke ideološke zasićenosti dela čija će visina tiraža i broj izdanja, brojne ugledne nagrade, lančana reakcija kritičkih panegirika i afirmativnih novinskih anketa obeležiti jedno vreme, ali se time nikad neće adekvatno pozabaviti. Njihova svesnost se tokom vremena najubitačnije izražavala kroz oportuno ignorisanje pseudoelitističku indulgentnu mantru: Dovoljno je što ja sam znam šta koliko vredi, ali me to znanje, kao ni moja akademska titula ili status kritičara, ničim ne obavezuje da govorim o onome o čemu ne želim. Upravo kukavičluk i izrazita erozija moralne komponente zvanja univerzitetskog profesora, naučnog istraživača i književnog kritičara proizveli su zapušteno kulturao polje i ostavili prazan prostor. Kulturno propagandni komplet Beton, sa aktivnom regionalnom podrškom osvedočenih mehaničara, ušetao je na napušteno gradilište i započeo proces svoje privatne obnove i izgradnje. Projekat KPK Beton, koji se manifestuje rubrikom Mixer i tekstovima koji selektivno preispituju srpsko književno nasleđe, ima za cilj dekonstrukciju »tvrde linije« mainstream srpske literature od početka osamdesetih. Reč je o uticajnim književnim delima koja sažimaju i konstruišu različite vidove ideologije nacionalizma. U nekima od njih ideologija ima oblik anticipativnog poziva na istorijski revizionizam (Danko Popović, Knjiga o Milutinu), negde se dramski uglazbljuje tradicionalno fiksirana mitska matrica sa jedinstvenom etičkom i metafizičkom poentom (Ljubomir Simović, Boj na Kosovu), a negde ksenofobno operiše etničkim stereotipima i tendenciozno prezentuje tragične istorijske situacije, nesuspregnuto emitujući mržnju prema drugim narodima (Vojislav Lubarda, Vaznesenje). Ta su dela ostala bez adekvatne kritičke recepcije. Ona su nagradivana, često izvođena, emitovana i preštampavana, zbog čega su i danas aktuelna i uticajna. Njihov uticaj raste uz činjenicu da takvi literarni projekti imaju svoje nastavljače i politički uticajne čitaoce, svoje političke ideologije i subkulturae pokrete.

Saša Ćirić

Analitičko ispitivanje arsenala ideologija nacionalizma i atavizma, militarizma i misticizma, ima dvojak značaj: naučni i kulturno-istorijski, koji se ogleda u demistifikovanju jedne opasne (para) književne tradicije, i savremeni, kulturno-politički koji teži otporu ekstremnim konzervativnim ideologijama, politici izolacionizma i legitimisanja državno i nacionalno korisnog ratnog zločina. U prvoj knjizi edicije »Beton« Srbija kao sprava, prikupljeni su tekstovi iz rabrike Mixer, koji dekodiraju ideološki potencijal u delima nastalim u periodu od ranih osamdesetih do naših dana. Ideološki luk opisuju romani Danka Popovića Knjiga o Milutinu (1984), Vojislava Lubarde Vaznesenje (1989), obe verzije drame Ljubomira Simovića Boj na Kosovu (1988, 2002), roman Gorana Petrovića Opsada crkve Svetog Spasa (1996), poezija Milosava Tešića i Dragana Jovanovića Danilova, poema Matije Bećkovića »Ćeraćemo se još« (1996), eseji Milorada Pavića Roman kao država (2004), knjiga poezije Rajka Petrova Noga Nedremano oko (2004) i najnoviji roman Dobrice Ćosića Vreme vlasti 2 (2007). Poseban kuriozitet predstavlja tekst o legionaru-profesionalnom ubici i piscu bestseler romana Miloradu Ulemeku, preko čije biografije »kolektivno autorsko telo« heroizuje ratnog zločinca i atentatora na premijera Đinđića. Interesantni su i tekstovi koji istražuju vezu između ranih novela Aleksandra Solženjicina i savremene Rusije Vladimira Putina, nalazeći kopču u perpetuiranju društva permanentnog vanrednog stanja ili revolucije koja ima svoj početak ali nema svoj kraj. Činjenica je da su van dometa naučnih projekata i domaćeg sistema obrazovanja ostala različita poststrukturalistička strujanja: dekonstrukcija, feminizam i teorije roda, postkolonijalizam, novi istorizam, biopolitika...

Tomislav Marković

Posebnu težinu ignorisanja novih praksi kritičkog čitanja nosi vreme posle »godine nulte« kada se ovi teorijski modeli u Srbiji, inače odavno usvojeni u regionu, doživljavaju kao dobro izolovani incidenti. Načelno, poststrukturalističke metode definiše transfer istraživačkog interesovanja sa teksta na kontekst, sa imanentne analize teksta (koja i dalje ostaje pouzdana osnova čitanja) na isticanje konteksta i razumevanje različitih odnosa koji se obrazuju između njih. Šta god da su, književna dela nisu samo tekstovi (E. Said), ona su takođe složene jezičke i simboličke prezentacije čiji značenjski prtljag nije referencijalno irelevantan ni bez socijalnog uticaja i prirođenog kulturnog statusa. S drage strane, dogma o autonomiji »književno-umetničke tvorevine« ili »jezičko-umetničkog dela«, Kajzer, Velek-Voren, ruski formalisti, češki i francuski strukturalisti, postaju ultimativni domet srpskih fakulteta i podrazumevajuća platforma književne kritike. U tu presu stavljena su i ona dela koja sa svojom epohom uspostavljaju prisniji kontakt i veze koje se ne mogu svesti na intertekstualnost, odnosno na hermetičnu samodovoljnost teorije postmodernizma. Da nevolja bude veća, altemativa postmoderni, koja se pukim biološkim reteriranjem dominantne struje domogla vodećih pozicija u mnogim kulturaim i medijskim institucijama, bio je i ostao što rudimentaran što nešto modifikovan devetnaestovekovni pozitivizam. Kulturna i politička istorija našeg društva s kraja prošlog veka, uspon radikalnog nacionalizma i krvavi raspad jedne multi(-etničke, - verske, - kulturne) jugoslovenske zajednice, građanski ratovi i ratni zločini, mlaki otpori opozicije i prećutni kolektivni pristanak na politiku obračuna sa drugima, srpsku književnost i nauku o književnosti stavili su pred nove izazove. Srpski pisci su na novu realnost reagovali uglavnom militaristički ili mlako i sa sramotnim kašnjenjem, dok je srpska nauka o književnosti ignorisala novu referencijalnost srpskog pisma.

Moderator Dragan Radulović

2. Moglo bi se reći da je rubrika Mixer dobila u ovoj knjizi novu interpretaciju. Naime, tekstovi su razvrstani u tri tematske celine, čime je obezbeđen drugačiji interpretativni kontekst. Da Beton nije samo posvećen dekodiranju književnih struktura, već na prvi pogled sugeriše upravo ovakvo razvrstavanje tekstova. Dok su u prvom i drugom tematskom bloku pre svega tekstovi koji se bave ispitivanjem ideoloških potencijala u literaturi, dotle je u trećem bloku akcenat na vidovima proizvodnje tzv. vanrednog stanja u srpskoj kulturi, čiji su generatori detektovani i analizirani u prethodnim segmentima knjige. Poglavlje koje je imenovano kao »Stabilno vanredno stanje«, obuhvata analize političkih gibanja u Srbiji od vremena pre Osme sednice (Mirko Kovač, Svetlana Slapšak), preko istraživanja medijske interpretacije istorijskih narativa (Olga Manojlović Pintar) pa sve do usvajanja Ustava i skupštinske krize (Branislav Jakovljević). Tu su i tekstovi koji pokušavaju da sa različitih pozicija analiziraju odnos srpske politike prema zločinima počinjenim nad pripadnicima drugih etničkih zajednica u nedavnoj prošlosti i fenomen kolektivnog zaborava u Srbiji na te zločine (Nenad Prokić i Bojan Tončić) ili prema kategoriji »moralnog poretka priznanja» zločina (Slobodan Karamanić). Posebno istraživanje predstavlja tekst Milice Jovanović koja na primeru masovnih grobnica u Bosni i na Kosovu, zatrpanih đubrištem i iskorišćenih za deponije, pokazuje kako u određenom političkom ambijentu Drugi postaje strano telo, markirano kao smeće. Na sličnom tragu je i dragoceno istorijsko istraživanje Olivere Milosavljević o sudbini profesora Blumentala u beogradskoj akademskoj sredini tokom tridesetih godina prošlog veka. Ovaj tematski blok zatvara tekst o prekodiranju altemativnog muzičkog festivala kakav je ЕХIТ, koji je svoj nekadašnji društveni angažman preinačio u potrošačko-konzumentski koncept (Jelena Gligorijević). Na kraju knjige, nalazi se bonus u vidu tri teksta koja ranije nisu objavljivana u Betonu, iako su mu na neki način prethodila, a u mnogo čemu i uticala da se on pojavi, odnosno da zauzme sada već prepoznatljiv kritički registar. Radi se o neliterarnom čitanju Grobnice za Borisa Davidoviča Danila Kiša, dekonstrukciji patriotskog diskursa u zbirci pesama Srbija na Zapadu Milovana Danojlića, kao i analizi antisemitskih aspekata pamfleta Lažni car Šćepan Kiš Nebojše Vasovića. Sva tri teksta su nastala pre pokretanja podlistka Beton i uticala su na osmišljavanje rubrike Mixer, definišući je kao novinski prostor za temeljno preispitivanje književnih dela, kulturnih i političkih praksi u procesu izgradnje nacionalne kulture.

3. Lista autora i dela koja pripadaju ovoj temi nije iscrpljena zbornikom Srbija kao sprava. Tu još spadaju romani Vuka Draškovića, Dejana Medakovića, Slobodana Selenića (po Endru Baruhu Vahtelu), ranog Vidosava Stevanovića, Mome Kapora, Miroslava Toholja, Mira Vuksanovića, drame Jovana Radulovića i Siniše Kovačevića, istoriografske knjige Radovana Samardžića, Milorada Ekmečića i Radoša Ljušića, studije Petra Milosavljevića, Gorana Maksimovića i Nikole Koljevića, eseji i kritike Miroslava Egerića, Bojane Stojanović Pantović, Dragana Hamovića, Saše Radojčića, Mihajla Pantića i Gojka Božovića, jednih zbog njihovog benevolentnog slepila, dragih zbog empatijske kanonizacije ovakvih dela koju sprovode sa pozicija urednika vodećih izdavačkih kuća i profesora državnih univerziteta.