13.07.2010.

GRAD THEATRE CITY BUDVA

Trg Pjesnika

Recepcije savremene crnogorske proze
u kritici i teoriji regiona

       Na Trgu pjesnika u Starom gradu, 13. avgusta održano je književno veče  na temu recepcije savremene crnogorske proze u kritici i teoriji regiona.

       Gosti na Trgu su bili Božena Jelušić, književna teoretičarka i profesorica, Dragan Radulović, pisac i profesor, iz Crne Gore, Saša Ćirić, književni kritičar iz Srbije i Jakov Sabljić, književni teoretičar iz Hrvatske.

       Božena Jelušić diplomirala je opštu književnost i teoriju književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu i na istom fakultetu magistrirala 1999. godine. Od 1980. radi kao profesor književnosti u JUSMŠ „Danilo Kiš“ u Budvi. Bavi se naučnim radom iz oblasti teorije i istorije književnosti, književnom, pozorišnom i likovnom kritikom. Pored istraživanja, studija i eseja iz ovih oblasti, bavi se metodikom nastave književnosti. Objavila je knjige „Kako je Budva sanjala Mediteran“ i  „Iskušavanje filma-Živko Nikolić i njegovo filmsko djelo“ (koautorstvo sa suprugom Matom Jelušićem) i „Mitsko u Lalićevim romanima“. Jedan je od autora u knjizi „Learning to change“ (The Expirience of Transforming Education in South East Europe).

Božena Jelušić

       Uvodni dio vezan za koncepciju književne večeri saopštila je Božena Jelušić. Po njenim riječima živimo u vremenu koje je označeno kao kriza knjige ili kriza čitanja. Kada je književna kritika u pitanju, ona je u ovom vremenu žrtva medijskog predstavljanja i knjiga i autora i uopšte književnosti, kroz brze i lake dodire, kroz izvještaje slučajnog čitaoca, kroz reklamu knjige koja može da se nađe na internetu. U takvim okolnostima gubi se povjerenje u stručni i kompetentni kritičarski sud, naglašava Jelušić.

       U razvoju crnogorske književnosti u prošlom vijeku, mogu se uočiti dva markera, a to su Drugi svjetski rat i period nakon njega i rat iz devedesetih godina i period nakon njega, ističe Božena Jelušić. Raspad EX-YU prostora nanio je ogromne i raznolike štete, ali je na neki način makar djelimično donio i nešto pozitivno. To se ogleda kroz književnu kritiku regiona koja sad nadilazi ono što je lokalno. Teoretičari i kritičari regiona veoma su značajni za književnost Crne Gore. U maloj sredini kao što je Crna Gora, veoma često se javlja problem kritičkog mišljenja, jer je veoma teško saopštiti pravu kritiku. Tu se onda ogleda pravi značaj kritike regiona, jer ona nije opterećena onim sa čim je opterećena kritika u jednoj maloj sredini kakva je Crna Gora, posebno naglašava Božena Jelušić.

       Saša Ćirić, novinar Radio Beograda 2, jedan od četvorice urednika “Betona” i književni kritičar zagrebačkog nedeljnika „Novosti“ i web-portala zagrebačke knjižare „Booksa“. Objavio knjigu kritike i eseja “Užici hermeneutike” (Zrenjanin, 2009) i monografiju o savremenom crnogorskom romanu “Ujed istorije” (Ulcinj, 2009). Jedan od autora i urednika “Srbija kao sprava” (Beograd, 2007) i “Antimemorandum-dum” (VBZ, 2009). Sasa Ćirić, enfant terible srpske knjizevne kritike, nadahnuto i beskompromisno piše o romanima četiri autora Andreja Nikolaidisa, Ognjena Spahića, Dragana Radulovića i Balše Brkovića, koji su promijenili crnogorsku knjizevnost.

Saša Ćirić

       Saša Ćirić je posebno govorio o značaju književne kritike. Za književnog kritičara kaže da je njegov posao da razvrstava vrijednosti, da postavlja kriterijume, da podsjeća na intelektualno poštenje koje svaki kritičar i medij mora da ima i da se suoči sa čitavim kompleksom problema koje savremena književnost sobom nosi. Mora da se suoči sa teorijskim nasleđem koje može biti opterećujuće književno terijskim i filozofskim u razumijevanju savremene književnosti.

       Za savremene crnogorske književnike, Saša Ćirić napominje da su dosta hrabro ušli u taj zabran izukrštanosti polja ideologije, politike, kulture i čiste literature, suočavajući se sa našom nedavnom prošlošću i sa nečim što je jedna velika tema, a to je moralna odgovornost za rat, raspad zemlje i za počinjene ratne zločine. Savremeni crnogorski autori koriste mješavinu žanrova, što pokazuje da je praktično ona modernistička podjela između visoke i niske književnosti ukinuta.

       Jakov Sabljić je na Filozofskom fakultetu u Osijeku diplomirao hrvatski jezik i književnost 2004. godine. Dobitnik je dvije nagrade, Rektorove nagrade 2001. godine za najbolji seminarski rad, te nagrade Lions kluba za najboljega studenta na Filozofskom fakultetu u Osijeku za 2002. godinu. Uređivao je studentski časopis za književnost Aleph. Odbranio je na Odsjeku za komparatistiku Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu doktorski rad s temom “Najnoviji hrvatski i crnogorski roman: tvorbe zbilje, granice i identiteta”, s kritičkom sondažom romana crnogorskih književnika Balše Brkovića, Igora Đonovića, Andreja Nikolaidisa, Dragana Radulovića, Predraga Sekulića, Ognjena Spahića i Momčila Zekovića.

Jakov Sabljić

        Jakov Sabljić je na početku svog izlaganja prisutne upoznao sa temom svog doktorskog rada. Ona se odnosila na savremenu hrvatsku i crnogorsku književnost. Zahvaljujući tome, kako kaže, bio je u prilici da se mnogo bolje upozna i sa jednom i sa drugom književnošću, mnogo više nego da ih je proučavao zasebno.

       Devedesete godine su izuzetno značajne za razvoj savremene crnogorske književnosti ali i književnosti uopšte. U tom razdoblju ne samo da su se javili najnoviji autori, nego su i stariji autori nastavili pisati i možda objavili i svoja najbolja djela. Pri tom iz te grupe pominje Čeda Vulevića, Jevrema Brkovića, Sretena Asanovića, Zuvdiju Hodžića, Huseina Bašića i drugi. Njihova djela su pretežno usmjerena na neko istorijsko jezičko nasljeđe. Oni nemaju ono što je zajedničko ovoj najnovijoj generaciji pisaca, a to je uprtanje u narativ elemenata popularne kulture što je jedan od temeljnih znakova razlike od generacija koje im prethode.

       Krajem dvadesetog i početkom dvadeset prvog vijeka crnogorska književnost postaje prepoznatljiva i prestaje da bude književna periferija između hrvatske i srpske književnosti. Zbog toga, ističe Sabljić, ne mogu dovoljno naglasiti značaj djela savremenih crnogorskih autora, jer je veoma značajna činjenica da se u periodu njihovog djelovanja formira crnogorska žanrovska književnost.

       Dragan Radulović je osnovnu školu pohađao u Budvi, a gimnaziju u Beogradu, gdje je i diplomirao filozofiju an Filozofskom fakultetu. Devedesetih godina kao student sarađivao je u nezavisnom nedjeljniku „Monitor“, i bio je član redakcije. Pošto je diplomirao, vratio se u Budvu, gdje je kratko radio u gradskom listu „Primorske novine“. Posljednjih deset godina predaje filozofiju u srednjoj školi „Danilo Kiš“ u Budvi. U crnogorskim novinama i književnim časopisima objavljuje povremeno priče, po koji esej, ili prikaz kakve dobre knjige: umjetnička proza, ponekad filozofija, a izuzetno rijetko, i to samo kad zaista vrijedi-poezija. Na sreću dijagonalnih čitatelja, za dnevne novine piše rijetko... A i kad piše, on sam bira o čemu će... Sve u svemu, ne prestaje da čita. Jer vjeruje da je pisac slučajno, a čitalac je po vlastitoj odluci, namjerno! Iako se još uvijek sjeća užasnog trenutka u kojem je shvatio da neće pročitati sve knjige koje su ikada napisane, razočarenje zbog toga, ipak, trajalo je kratko-uskoro je sam počeo da piše. Počeo je da umnožava bastardne nesporazume sa sobom i drugima, kazali bi oni koji se u taj posao razumiju bolje od njega. I počeo je da uživa u tome posrnuću u porok literature-sladostrasno. Svoje dosadašnje knjige objavio je ako samizdat uz pomoć prijatelja: zbirku priča Petrifikacija (Knjižara Logos, 2001. Budva), roman Auschwitz Cafe (Drakar, 2003. Budva) i katalog groteski Vitezovi ništavila ili Đavo u tranzicionom Disneylandu (Drakar, 2005. Budva) i Splav Meduze, Antibarbarus, Zagreb, Plima, Ulcinj, 2007. )

Dragan Radulović

       Dragan Radulović govori o pojmu diskontinuiteta u crnogorskoj književnosti. Često se pominje i često se u štampi u Crnoj Gori i u regionu može pročitati da je to generacija književnika diskontinuiteta ili proza diskontinuiteta. To je svakako pogrešno, jer tu nema nikakvog značajnog prekida u crnogorskoj književnosti. Svaki diskontinuitet negdje pretpostavlja, kako navodi Radulović, jasnu svijest o kontinuitetu.

       Posebno ističe Čeda Vulevića i Zuvdiju Hodžića, odnosno njihove romane "Makarije od Černije Gori" i "Davidova zvijezda". Radulović kaže da je u njima jasno prepoznao demonstraciju poetičkih načela i jednu nit utemeljenja u nacionalnoj književnosti.