|
| |
|
|
Preuzeto iz dnevnog lista "Pobjeda"
Lucija Đurašković
CRKVA SANTA MARIJA »IN PUNTA« U BUDVANSKOM STAROM GRADU
Zaštitnica starog grada
Budvanski Stari grad u svom jezgru, na krajnjoj jugoistočnoj strani, već vijekovima čuva rijedak sakralni kompleks od šest crkava nastalih u različitim periodima istorije. Na površinski malom prostoru koji podrazumijeva i Kaštel, odnosno Citadelu, sagrađene su crkve datovane u raspon od VI do početka XIX vijeka, a ukazuje na kontinuitet kulturno-istorijskog razvoja na prelazu kasne antike u rano hrišćanstvo, sa jedne strane, i početka modernog doba, sa druge strane.
Jedna od najznačajnijih crkava iz ovog kompleksa, crkva Sv. Marije, poznatija kao Santa Marija »In punta«, predstavlja posebno raritetan primjer srednjevjekovnih graditeljskih sinteza na Crnogorskom primorju. Kao što potvrđuje natpis uklesan na unutrašnjoj strani njenog sjevernog zida, ova sakralna građevina je podignuta 840. godine, što je svrstava među najstarije preromaničke crkve u Crnoj Gori. Ovaj osobeni hram Sv. Marije podignut je na rtu (»In punta«), u jugozapadnom dijelu Starog grada, a prvobitno su ga sagradili monasi benediktinskog reda, tako da je predstavljao sastavni dio istoimenog manastirskog kompleksa koji je, pored crkve i građevine za smještaj monaha, sadržao i omanji klauster ispod koga se nalazila kripta u koju se moglo ući kroz prolaz na sjevernoj strani crkve.
Položaj crkve Sv. Marije uslovljen je konfiguracijom terena, tako da je ona svojom južnom i zapadnom stranom vezana za gradske zidine. Poznat je pomen ove crkve u pismu koje je papa Kliment VI, godine 1346. uputio caru Dušanu, gdje se ona pominje među nekadašnjim benediktinskim manastirima. Takođe je poznato da je Car Dušan, za vreme svog aktivnog prisustva u primorskim krajevima, godine 1351. u ovoj crkvi izdao jednu povelju. U XVII vijeku ovu crkvu u svojim spisima pominju dvojica katoličkih velikodostojnika, Marin Bici i Marin Drago kao svetilište koje opslužuju Franjevci. Kao što se da naslutiti franjevački red »Male braće« će od benediktinaca, početkom XIV vijeka, preuzeti manastir i u njemu boraviti do dolaska Francuza 1807.godine.
Crkva Santa Maria »in punta« je za razliku od ostalih crkava budvanskog sakralnog kompleksa postavljena svojom podužom stranom u pravcu sever-jug, a u svom tlocrtu ima oblik nepravilnog pravougaonika, sa pravougaonom apsidom na južnoj i portalom na istočnoj strani. Takođe, na istočnoj strani je, uz apsidu crkve, dozidan kula-zvonik četvrtaste osnove. Akademik B. Korać pretpostavlja da je prizemlje zvonika moglo da služi kao sakristija. Na građevii se mogu prepoznati nekoliko perioda građenja. Najstariji dio crkve predstavlja naos sa apsidom. Bočni prostori na istočnoj i zapadnoj strani su kasnije dozidani, a mogli su da služe i kao posebni oltari (na primjer oltar Sv. Barbare). Takođe je na gornjim nivoima sjevernog dijela korpusa crkve, kasnije u XVII vijeku, dozidan dodatni prostor do prvobitnog naosa, koji se, po sistemu zidanja i visini svoda, izgledom jasno odvaja od starijeg dijela građevine. Apsida i stariji deo naosa zasvedeni su nepravilnim prelomljenim svodovima. Pojava prelomljenih svodova trebalo bi, u načelu, da ukazuje na uticaj gotike, što ukazuje da svodovi najvjerovatnije potiču iz vremena obnove crkve u XIII vijeku. Fasada je zidana dosta grubo, lomljenim i tesanim kamenom, što cijeloj građevini daje rustičan izgled. Pored pravougaonih prozora nejednake veličine, fasadu na istočnoj strani iznad portala krasi ornamentisana rozeta za koju se smatra da potiče iz XVII vijeka. Preko ulaza (danas zazidanog) na sjevernom zidu, crkva je bila vezana sa manastirskim zgradama i sa, kako je u novije vrijeme dokazano, kriptom u kojoj su sahranjvani monasi. Na istoj, sjevernoj strani građevine, danas se nalazi naknadno dozidan zvonik »na preslicu« sa tri okna, iz novijih vremena. Četiri kamene ploče ugrađene na unutrašnjoj strani sjevernog zida otkrivaju latinske natpise iz različitih vremena. Kako smo već pomenuli, najpoznatiji i najstariji govori o datovanju same crkve i godini 840. Ostali se najverovatnije odnose na peride obnove ovog znamenitog hrama, a potiču iz 1219. godine, iz druge polovine XIII vijeka i, najmlađi, iz 1765. godine. Takođe se, na istočnom zidu crkve, na nadvratniku zazidanog portala, sjevernog, kasnije dozidanog odeljenja, čita godina 1645.
U prostoru glavnog oltara crkve, nekada se čuvala, od davnina nadaleko čuvena po svom čudotvorstvu, ikona Bogorodice, tzv. »Budvanska Gospa«, po grčkom natpisu na samoj ikoni Velika Panagija (»Svetica nad svim svetim«), koja je 1807. godine, neposredno prije opsade Francuza, prenesena u katedralnu crkvu Rođenja Sv. Ivana Krstitelja u kojoj se i danas čuva. Nošena na katoličkim procesijama i naročito poštovana od strane vjernika obe hrišćanske vjeroispovjesti, od vajkada je predstavljala ikonu za koju se vjerovalo da čuva i štiti Stari grad Budve od svih zala, nedaća, posebno od bolesti kuge i gusarskih napada. U pisanoj riječi budvanskih hroničara: Krsta Ivanovića (1618-1688), Antuna Kojovića (1751-1845) i Pava Mikule (1844-1925), pominje se sa posebnim osvrtom na legende o njenom dolasku u Budvu i njenom čudotvorstvu. Različita su mišljenja ikonopisnih istraživača o tačnom periodu njenog nastanka. Pojedini smatraju da je riječ o ikonopisu iz XII vijeka, dok je drugi, prema stilskim karakteristikama, vezuju za kotorsku školu i grčke slikare (pictura graeca), odnosno za kraj XIII vijeka. Međutim, ako se oslonimo na stil i staroslovenske ćirilične zapise na Bogorodičinom maforionu ispod ramena, čini se najsigurnijim promišljanje istaknutog mariologa dr Mirjane Tatić, da pripada vizantijskom slikarstvu lokalnih majstora XIV vijeka.
Na našem Primorju, pored Skadra i Ulcinja, Budva u srednjem vijeku, predstavlja grad u kome je Bogorodičin kult bio posebno izražen. Tako u Budvi i njenoj bližoj okolini možemo nabrojati, pored crkve Santa Maria »in punta«, čak još osam svetih mjesta koja jesu, ili su bila posvećena Sv. Mariji.
Pisani izvori
Legenda prenosi da je manastir podignut na mjestu gdje su benediktinci iz manastira Bogorodice Ratačke predali na poklon Budvanskim hrišćanima ikonu sa predstavom Bogorodice, odnosno Sv. Marije. Zanimljiva je i druga legenda koja pominje čudnu galiju koja se iznenada pojavila nad Budvom i iz koje su ljudi duge kose i brade iznijeli ikonu Bogorodice i postavili je na rt sa dvije upaljene svijeće. Htjeli su da provjere da li u gradu ima hrišćana, jer, ako ih ima, prihvatiće ikonu. Pisani izvori navode da su došli iz Španije, iz svetilišta »Madona Nera« sa grbom zlatnog goluba. Na mjestu gdje su ostavili ikonu kasnije je sagrađen manastir Santa Maria In punta.
|
|
