Zlata Marjanović
NARODNA MUZIKA GRBLJA

Bilješka o autoru:

Zlata Marjanović

Zlata Marjanović, rođena 1966. godine u Beogradu. Diplomirala 1990. godine na odseku etnomuzikologije Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu. Kao najboljem studentu za 1991. godinu dodeljuje joj se nagrada iz fonda Aleksandra Đorđevića. Godine 1997. magistrirala takođe na odseku etnomuzikologije Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu. Istražujući muzičku tradiciju još tokom studija obilazi delove Srbije (jugoistočna i zapadna Srbija, jugoistočno Kosovo) i Crne Gore (Primorje sa zaleđem). Radila kao profesor u Srednjoj muzičkoj školi "Jovan Bandur" u Pančevu, srednjoj muzičkoj školi "Josip Slavenski" u Beogradu i kao viši predavač na Višoj muzičkoj školi u Nišu, a trenutno je zaposlena kao profesor na etnomuzikološkom odeseku Srednje muzičke škole "Stevan Mokranjac" u Kraljevu. Učestvovala na mnogim medjunarodnim simpozijumima u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Herzegovini, Hrvatskoj i Austriji.

Knjige:
1998. Vokalna tradicija Boke Kotorske. Udruženje kompozitora Crne Gore. Podgorica.
2002. Narodne pesme Crne Gore po tonskim zapisima i odabranim beleškama Nikole Hercigonje. Institut za
         muzikologiju i etnomuzikologiju Crne Gore. Podgorica.
2005. Narodna muzika Grblja. Novi Sad: Društvo za obnovu manastira Podlastva (Grbalj). Institut za
         muzikologiju i etnomuzikologiju Crne Gore.

Naučni radovi:
1988. Karakteristike muzičkog izvođenja na "polu-sazu" Mehe Huseinovića (Prilog proučavanju muzičke
         tradicije zvorničkog Podrinja).
1989. Dva stila izvođenja đurđevdanskih pesama u selu Poružnica. (Prilog proučavanju narodne tradicije
         sokobanjskog kraja.).
1990. "Novokomponovana narodna pesma" u razvojnom procesu. (Na primeru dalmatinskog pevanja.).
          Zagreb. 214-223.
1992. Uloga muzike u tradicionalnim obredima sela Brza (Prilog proučavanju muzičkog stvaralaštva Porečja
         u Južnoj Srbiji.).
1998a. Vokalna muzička tradicija sela Brza (Prilog proučavanju narodnog muzičkog stvaralaštva
         jugoistočne Srbije na primeru porodice Petrović).
1998b. Naša narodna pesma i njen budući život. Muzički glasnik Udruženja kompozitora Crne Gore,
           jul-septembar.
1998c. Milka Moric – usamljeni čuvar muzičke tradicije (Prilog proučavanju muzičke tradicije Boke Kotorske).
2002. O ne/postojanju granica među prolećnim obredno-običajnim pesmama sela Brza. 42.
         Leskovački zbornik.
2003. Vokalna tradicija Boke Kotorske i Crnogorskog primorja: od pevanja iz glasa do klape.
         Čovek i muzika, međunarodni simpozijum, Beograd, 20-23. jun 2001. godine, posvećen profesoru
         Dragoslavu Deviću povodom 75-godišnjice rođenja i 50-godišnjice naučnog rada.
2005. Primorju na veliko znamenje, Stefan Mitrov Ljubiša u kontekstu mediteranske kulture,
         zbornik radova sa simpozijuma održanog u Budvi 27. i 28. februara 2002. godine.
2005. Narodna muzika Grblja, Grbalj kroz vijekove, Zbornik radova sa naučnog skupa, Grbalj i Kotor,
         11-13. oktobra 2001. godine.
2006. Prilog proučavanju instrumentalne muzičke tradicije Crnogorskog primorja sa Zaleđem,
         Istorija i misterija muzike, u čast Roksande Pejović.
2007. Prožimanje crkvenog i narodnog pevanja na Crnogorskom primorju sa zaleđem. Zbornik radova sa          naučnog skupa Dani Vlade S. Miloševića, Banja Luka, 24-25. aprila 2007. godine.
2008. Kontinuitet i razvoj muzičke tradicije Crnogorskog primorja sa zaleđem, Na primeru grbaljskog
         pevanja, ali i Miodrag Vasiljević je ipak bio u Grblju! Zbornik radova sa naučnog skupa
         Dani Vlade S. Miloševića, Banja Luka, 10-11. aprila 2008. godine.

Prikaz za knjigu:
Milosević, Jovan. 2000. Narodne pjesme iz Crne Gore. Udruženje kompozitora Crne Gore - Podgorica.

Ostali radovi:
1990. Coautor of one TV documentary seria "Childrens music instruments" for RTSerbia.
2005. Music from Montenegro. Caprice Record, CAP21741. CD: helps in production of project.

NARODNA MUZIKA GRBLJA

Mnogo toga je zagonetka u ovom našem kratkom životu. Kratkom, u odnosu na prirodne, sudbinske ili neke druge zakonitosti koje nas okružuju i koje nam, hteli mi to ili ne, diktiraju i osmišljavaju način života. A na nama je da im se prilagodimo, ili prkosimo. Mnoge zagonetke našeg okruženja je teško razrešiti odgovorima bilo koje vrste. Moguće ih je samo spoznati i upoznati i na taj način u jednoj njihovoj fazi i fiksirati. Svaki pokušaj igre "zašto-zato" nema pobednika: ljudska ljubopitljivost se završava nekim manje ili više prihvatljivim pretpostavkama. A život, sa ili bez njih, ide dalje.

Sve to se može primeniti i na narodno usmeno znanje. Usmeno znanje, jer su se okolnosti pobrinule da živa i promenljiva kategorija bude jedina spona sa prošlim, ali i predstojećim vremenima. Usmeno znanje , ili niz poruka, sakrivenih ili očiglednih, koje se mogu doživeti kao deo neke celine i kojima se mora verovati, a koje će, u zavisnosti od prenosioca, biti odbačene ili pak sačuvane.

Ta tanka nit na relaciji prošlost-budućnost u našem narodu i dalje postoji samo zato što još uvek ima etnomuzikološki neistraženih oblasti u kojima se pesma i svirka prenose tako nesigurnim i delikatnim putem. S jedne strane, to je sreća (koju mnogi drugi narodi nemaju), jer omogućava fiksiranje nečega što će se u najboljem slučaju promeniti. S druge strane, to je i izazov, koji nosi sa sobom bezbroj pitanja vezanih za tradiciju, počev od toga što se na osnovu sadašnje terenske "slike" teško može opisati kako je bilo na nekom njenom početku (ako je tako nešto uopšte moguće definisati), kako se usput razvijala, i da li je ovo sada nešto što je njen kraj, s obzirom na to da su njeni nosioci najčešće stariji ljudi.

Tako je i u Grblju, oblasti koja, prema dosadašnjim saznanjima, nije mnogo privlačila pažnju etnomuzikologa. Najstarije stručno interesovanje za deo muzičke tradicije Grblja može se pripisati dr Matiji Murku, koji je početkom prošlog veka na voštanim valjcima napravio snimke grbaljskih guslarskih pesama, uvrstivši ih u sopstveno opsežno istraživanje epske tradicije. Pored tih snimaka, postoje i dragoceni vizuelno-tonski televizijski zapisi, načinjeni u Grblju početkom sedamdesetih godina 20. veka, osmišljeni samo kao sled numera, bez ikakvog etnomuzikološkog komentara. Između ta dva snimanja, kao i nakon poslednje navedenog, koliko je poznato, Grbalj zaobilaze bilo kakva etnomuzikološka istraživanja.

Nasuprot tome, Grbalj antropogeografski, istorijski i etnološki još od 19. veka istražuju Vuk Vrčević, Gerasim Zelić, Vuk Karadžić, Stefan Mitrov LJubiša, Savo Nakićenović, Pavle Apolonovič Rovinski, Jovan Cvijić, i drugi. Posebno mesto zauzimaju i tokom 20. veka nastala dela Grbljana Predraga Kovačevića i Marka Šovrana, kao i najnovija etnološka istraživanja dr Vesne Vučinić, Nadine Vuković i Petra Dekića.

Podaci o Grblju korišćeni iz dela navedenih autora mnogo toga otkrivaju o Grbljanima: poreklom su Planinci iz kontinentalnog zaleđa, nastanjeni na uzvišenjima blizu ali ne i na obali mora, u selima, ali ne i gradovima, jer grbaljskih gradova i nemaju... Tokom prošlosti često trpe različite vladavine, ali, uprkos tome, opstaju u svojoj maloj autonomnoj jedinici - župi i ostaju čisto pravoslavne veroispovesti. O svemu tome će biti više reči u prvom poglavlju nazvanom JEDNOG DANA S VRH GOLIŠA GRBALJSKU SAM GLEDAO ŽUPU... - Karakteristike oblasti i stanovništva.

Kao posledica proučavanja literature, a pre odlaska u Grbalj, javljaju se i mnoga pitanja. Na primer, na koji način svojom muzikom Grbljani iskazuju ljudsko iskustvo, univerzalno ili ono krajnje subjektivno; šta se u njihovoj muzici promenilo, a šta nije "kombinovanjem" dvaju oprečnih okruženja kao što su Planine i Primorje; postoji li još neka muzička veza sa zemljom maticom odakle su došli; postoji li srodnost sa tradicijom susednih primorskih oblasti; koji je i da li je neki od stranih, bilo turskih, bilo mletačkih muzičkih uticaja prihvaćen. Kako o svemu tome Grbalj "govori" putem svoje muzike?

Na mogućnost da se odgovori na ta pitanja Grbalj strpljivo čeka sve do avgusta meseca 2000. godine: u godini u kojoj se dodiruju dva veka, sami Grbljani okupljeni u Društvu za obnovu manastira Podlastva iniciraju i omogućavaju detaljno terensko etnomuzikološko istraživanje svoje tradicije. Tako se, zahvaljujući svesrdnoj pomoći grbaljskih organizatora Borislava Vukšića, Božidara Zeca i Igora Kovačevića, uobičajeno početno teorijsko istraživanje iz biblioteke nastavlja i upotpunjuje neposrednim kontaktom sa kazivačima i pevačima grbaljskog podneblja.

U početku je, skoro kao po pravilu, taj kontakt pomalo "zategnut", i to samo iz neverice da neko traži od njih da pevaju - "u mikrofon". Zatim, opet skoro kao po pravilu, sledi pitanje: A čija si ti odiva? (tj. iz koje si porodice) - na koje se ubrzo, bez obzira što u odgovoru nije pomenut Grbalj, nadovezuje priča o običajima i pevanje mnogih pesama.

Nasuprot njima, tu su i Grbljani koji, zbog tradicije, ne mogu da pevaju. Ja sam ti vasdi vijek u korotu kaže Dare Ercegović (1912) iz Vranovića. A kad se u Grblju žali, tu nema vremenskog ograničenja (godinu ili dve, npr.). Korotom prestaje svaka kolektivna (i muzička, naravno) aktivnost: krsna slava se odlaže do iduće godine, svadba se može napraviti, ali bez ikakve pesme, svadbeni barjak se uvija kad se prolazi pored kuće koja je u žalosti... Konačno, korota je verovatno jedan od razloga zbog koga su mnogi delovi grbaljske tradicije za koje saznajemo iz literature, vremenom zaboravljeni.

Kontakt sa Grbljanima i njihovom tradicijom, zatim, omogućio je da se grbaljska muzička tradicija pojasni sa više strana, i to ne samo rečima, već i notnim zapisima, koji su, sticajem neminovnih okolnosti i odsustvom boljih načina, tek kopija tradicije koja zaista "živi" u Grblju.

I tako, mnoga pitanja koja su se javila nakon proučavanja literature, zahvaljujući terenskom istraživanju, ali i dragocenim konsultacijama sa etnomuzikologom profesorom dr Dimitrijem O. Golemovićem, dobijaju i svoje odgovore. Na primer, na pitanje da li je to muzika bliska nekom "Mediteranu" (tzv. klapska tradicija) kontakt sa Grbljanima daje odgovor da je njihova tradicija drugačija, počev od najrudimentarnijeg pevanja iz glasa, do tekstualno novijeg čobanskog ili svadbenog pripjevanja. Grbaljska muzika nema "uvijenosti" i ulepšavanja u nekom primorskom smislu. U njoj, takođe, nema ni nekih drugih uticaja nastalih kao posledica neke strane vladavine tokom grbaljske istorije. Grbaljska muzika je direktna, stilski ujednačena, možda čak i, za neki gradsko-primorski ukus, mestimično preoštra, ali iskrena i realna. Neraskidivo je povezana sa običajima kojima su ispunjeni i organizovani životi Grbljana. Tako je još jedno pitanje - kada i u kojim prilikama Grbljani muziciraju - u potpunosti našlo svoj odgovor osmišljen kao drugo po redu poglavlje nazvano STARI SVATE OD SVATOVA, ŠTO NE PJEVA VOJSKA TVOJA? - Muzika u običajima, gde je to muziciranje posmatrano kroz obredno-običajnu praksu tokom jedne kalendarske godine i tokom jednog životnog ciklusa.

S obzirom da se uz pesmu u Grblju tokom nekih običaja tradicionalno i igra, sledeće poglavlje, nazvano NA ORO SMO HODILI I IGRALI CRNOGORSKI NA LJUBLJENJE - Igra u običajima opisuje i taj deo grbaljske tradicije.

Na naročit način, zatim, muzička tradicija Grbljana mnogo toga "govori" ne samo svojom ulogom u obredno-običajnoj praksi, već i putem svojih zvučnih simbola. Tako se četvrto poglavlje, nazvano PJEVALA BIH, PJEVALA, NO NE MOGU SAMA - Karakteristike narodnog pevanja, bavi na uobičajen etnomuzikološki način metro-ritmičkim, melodijsko-sazvučnim osobinama, kao i muzičkim oblikom grbaljskih pesmama, kojima Grbljani opevaju ne samo svoj kraj, već i način života u njemu.

Pored vokalne prakse, deo grbaljske tradicije čine i vokalno-instrumentalna i instrumentalna praksa, koje su, zbog svog prisustva u običajima, opisane još u drugom poglavlju, ali i detaljnije proučavane kroz dva posebna poglavlja. JA SAM SE RODIO A GUSLE SU VEĆ VISILE U KUĆU - Narodno pevanje uz pratnju gusala je peto poglavlje u kome su opisane osobine pevanja i sviranja uz gusle, kao i njegova primena u grbaljskoj tradiciji. Nakon toga sledi poglavlje, nazvano DIPLE JEČE, BRDA ODJEKUJU, NJIH SE DVOJE MLADIH POGLEDUJU - Narodno pevanje uz pratnju dipala i diplarska svirka, posvećeno grbaljskoj diplarskoj tradiciji, odnosno sviranju i pevanju uz ovaj instrument.
U poslednjem poglavlju naslovljenom - GRBALJ U VREMENU I PROSTORU - Završna razmatranja će biti pokušano da se u prethodnim poglavljima izložene osobine međusobno povežu, i to sa ciljem da se narodna muzika Grblja što bolje ne samo osvetli, a zatim i definiše, već i da se omeđi u nekom, samo njenom vremenu i samo njenom prostoru.