|
|
Zahvaljujemo se gospodinu Stanku Papoviću, autoru knjige "SANTA MARIJA IZAZOV UMJETNIKA " koji nam je omogućio da je integralno objavimo. Na taj način smo u mogućnosti da posjetiocima našeg sajta predstavimo umjetnike koji su izlagali svoje radove u crkvi Santa Marija u periodu od 1990. do 2000. godine u okviru festivala Grad teatar.
Stanko Papović
SANTA MARIJA
IZAZOV UMJETNIKA
Bilješka o autoru:
Stanko Papović
Rodjen u Vilusima, opština Nikšić, 25. avgusta 1942. godine. Završio je Filosofski fakultet, grupa etnologija u Beogradu, 1969. godine. Radio je kao referent za etnološke spomenike kulture u Regionalnom zavodu za zaštititu spomenika kulture u Osijeku, 1970- 1972. Do 1998. bio je rukovodilac muzejske djelatnosti u Budvi, potom šef za propagandu Grada teatra, najprestižnijeg ljetnjeg festivala na prostoru bivše SFRJ, pa SRJ, zatim državne zajednice Srbije i Crne Gore i sada države Crne Gore. Član je Udruženja novinara Srbije i Crne Gore. Član je Odbora za etnologiju CANU. Stalni je bio saradnik beogradske „Politike“ od 1978. do 5. januara 2008. godine. Od tada je stalni saradnik podgoričkog lista „Dan“. Saradjivao je i u listovima „Pobjeda“, „Primorske novine“, „Politika Ekspres“, zatim sa beogradskim nedjeljnicima „Intervju“, „Vreme“, „Osmica“, „Ilustrovana politika“, NIN, Bazar i sa TV Budva. Autor je knjiga „Antička Budva“ sa dr Ljubišom Popovićem (1996), etnološke studije sela Podostrog (1998), publikacije „Ti grobovi nisu rake, već kolevke novih snaga (1999), „Ancient Budva (2001), engelsko izdanje, zatim knjige „Santa Marija izazov umjetnika“ (2000), ponovljenog i dopunjenog izdanja „Selo Podostrog- manastir Podmaine“ (2003) i knjige „Skeniranje duša“ (2006). Koautor je knjiga „Spomen obilježja Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije, „Poslovni uspeh“ i „Pečat ličnosti. Od 1. oktobra 1972. godine živi i stvara u Budvi.
SANTA MARIJA
IZAZOV UMJETNIKA
„Ove stranice knjige koje slijede, dok čekam da se otisnem niz onu stranu svu u slikama i simbolima"
Rene de Solije
Publikacija „Santa Marija - izazov umjetnika" nastala je kao potreba da se predstave autori koji su izlagali u galeriji „Santa Marija" od 1990. do 2000. godine u okviru festivala Grad teatar.
„Santa Marija" je prestižna galerija. Njena ekskluzivnost nije samo u ambi-jentu, već i u strogoj selekciji i malom broju termina - tri do četiri izložbe, u ljet-njem periodu (jul - avgust).
U proteklih deset godina, u galeriji izlagali su po pozivu slikari različitih poetika, uglavnom figurativnih, o kojima su istaknuti istoričari i teoretičari umjetnosti, izrekli veoma značajne ocjene. Te stranice tekstova o umjetnicima koji su izlagali smatrali smo da treba objediniti u cjelinu, pa oni čine osnovu u strukturi ove knjige.
Galerija u crkvi
U Budvi je u novembru 1972. godine počela sa radom Moderna galerija. Prvu izložbu „Savremeni ekspesionisti" otvorio je mecena i zaljubljenik u likovni svijet, Svetozar Vukmanović-Tempo.
Ubrzo se pokazalo, da je jedna galerija za Budvu, „kraljicu" i metropolu jugoslovenskog turizma - nedovoljna.
Tih godina u Budvi se održavao jedinstveni jugoslovenski muzički festival „Dani muzike Budva-Sveti Stefan". Interesantno je da političke strukture u gradu nijesu uvidjele značaj ovog festivala, koji je poslije jedanaest godina na inicijativu poznatog dirigenta Angela Šureva preseljen u Herceg Novi, gde je ubrzo zamro.
U to vrijeme nastala je ideja da se pronađe i prilagodi namjeni novi, atraktivan prostor gdje bi se održavale izložbe i koncerti. Odgovorni iz Kultumog centra smatrali su da je benediktinska crkva Santa Marija in Punta najbolje rješenje. U aprilu 1973. godine konzervatori Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore sa Cetinja u saradnji sa Kulturnim centrom, počeli su konzervaciju enterijera crkve iz 840. godine. Tada je „Pobjeda" objavila vijest, „Galerija u crkvi", koja je izazvala nerazumijevanje i negodovanje članova Opštinskog komiteta SK Budva. Pokazalo se da političari nijesu bili u pravu.
To ljeto Santa Marija in Punta bila je otvorena za umjetnike. Tu su počeli da izlažu značajni likovni stvaraoci i da se održavaju koncerti.
U vrijeme i poslije zemljotresa 1979. godine, u Santa Mariji in Punta, sve do sanacije 1988. godine, prestala je svaka aktivnost.
Prvog jula 1987. godine koreodramom „Anita Berber" Nade Kokotović, otvoren je prvi festival Grad teatar. Budva je otvorila vrata za umjetnike, ali se poslije dva održana festivala osjetila izvjesna praznina, nedostajao je segment -likovna umjetnost. U proljeće 1990. godine, u Direkciji Grada teatra dogovoreno je da se svakog narednog festivala otvore tri do četiri izložbe značajnih slikara, po pozivu, u izložbenom prostoru „Santa Marija".
Santa Marija, crkva iz IX vijeka, kamenih zidova, divnih svodova, sa polutamom i dahom prošlosti, pokazala se kao izazov umjetnicima. Izbor slikara koji po pozivu izlažu u okviru Grada teatra (u Santa Mariji ili na drugim mjestima, pa čak i na otvorenom prostoru) podrazumijeva ne samo potvrđeni renome umjetnika, čija su djela priznate vrijednosti naše kuiture, već je upućivao i na one koji su imali novi i alternativni izraz, ili su tek počinjali.
Urednik likovnog programa do 1996. godine bio je Stanko Papović. Te godine na predlog članova Savjeta Grada teatra izabran je za selektora likovnog programa - Nikola Gvozdenovic-Gvozdo, istaknuti slikar, osnivač i profesor Akademije likovnih umjetnosti na Cetinju.
Svaku izložbu pratili su skromni, ali dragocjeni katalozi, značajni i kao dokumenti. Uvodni tekstovi u njima su relevantne ocjene o opusu umjetnika.
Festival ne bi trajao da nije razumijevanja onih koji ga pomažu, a njih je
mnogo.
Autor
MILIĆ OD MAČVE
Prvi je izlagao Milic od Mačve i to ciklus slika „Kosovo prvi prag Srbije".
Izložba „Vitez čuvara kosovskih manastira" je okupila u „Santa Mariji" brojnu publiku. Otvorio ju je budvanski slikar Slobodan Slovinić.
Milic je prvi put izlagao sa Medijalom 1955/56 na dočeku Nove godine, na podu pripazioniste Vladana Radovanovića u Beogradu, zapisano je u katalogu. U njegovoj biografiji je više od trista samostalnih izložbi u našoj zemlji i inostranstvu. O njegovom opusu je napisano više monografija i publikacija.
Miliceva inspiracija je slikarstvo nadrealista, a neposredni uzori su mu djela Dalija, De Kirika, Ernsta, a još ranije Brojgela i Boša.
„Milič od Mačve je u krugu zagovornika nadrealizma i fantastike oformio svoj osoben stil" napisao je likovni teoretičar Đorđe Kadijevic.
"Ono po čemu se razlikovao od ostalih „nadrealaca" svoje generacije bila je, pre svega, scenografija fantastičnog prizora. Kod većine slikara iz kruga „Medijale" - primijetio je Kadijevic - ta scenografija imala je atribute arhitektonskog ambijenta. Ambijent Milićevih fantastičnih predela je pejsaž. Čak i enterijeri u Milića uvek imaju neki „ventil" (prozor, vrata) neki otvor kroz koji proviruje predeo kao znak šire, planetarne i kosmičke ambijentacije. Scenografske karakteristike Milićevih pejsaža neskriveno sugerišu ruralni, seoski ambijent sa karakterističnim rekvizitarijem mačvanskog podneblja" konstatuje Kadijević.
SLOBODAN SLOVINIĆ
Slobodan Slovinić je dobitnik Trinaestojulske nagrade Republike Crne Gore 1990. godine, zatim niza drugih nagrada: na Cetinju, Herceg Novom, Budvi. U Parizu 1983. godine postaje član Maison des Artistes. Iste godine dobija nagradu Breseja, takođe u Francuskoj. Bresej mu ponovo uručuje nagradu, Les franc Bourgeois". Izlagao je ciklus slika „ Korpus i kosmos" u „Santa Mariji".
„Svaka figura na mojim slikama ili crtežima predstavlja ljudsku beznadežnost. Kao što vidite cijelo čovječanstvo svakim danorn ulazi u sve veću krizu. Izlazak iz nje se ne nazire. Moje slikarstvo opominje. Ono je pesimističko. Intimističko. Crpim ga iz svojih izvora. Zato je ono iskreno. Jer, dokle umjetnika nešto ne poreže, nema ni pravog stvaranja. Treba nekad iskrvavit, pa tek onda da umjetnik dobije nadahnuće" pričao nam je pred otvaranje izložbe u „Santa Mariji" Slobodan Slovinić, za čije slikarstvo likovni kritičari kažu da je dosljedno figurativnoj fantastici.
Irina Subotić, napisala je o Slovinićevom slikarstvu za katalog tri godine kasnije, između ostalog:
„Slovinić je postepeno, kroz sve cikluse svog slikarstva, razrađivao plastične kvalitete klasičnog postupka i sazrevao zajedno sa svojim rukopisom. Napustivši gusto bojene slojeve, opredelio se za lazurno slikanje, za prozračnost boje i svetlost koja prožima materiju, za tanane slojeve koji obezbeđuju sjaj svakom potezu i ta opremljenost likovne materije oplemenila je istovremeno i njegovu viziju i opravdala njegov iskaz da on donosi - optimizam.
Neraskidivi deo Slovinićevog stvaralaštva predstavljaju njegovi brojni crteži, često naznaka budućih slika i celih ciklusa, ali još češće sasvim osamostaljene likovne celine sa sopstvenim karakteristikama — negovanom linijom, ponekad smelo unetom bojom" ističe Irina Subotić.
MILOŠ ŠOBAJIĆ
Miloš Šobajić je treći slikar koji je izlagao u „Santa Mariji" 1990. godine. Postavku je činio ciklus slika „Petnaest predloga za jednu sliku".
Umjetnik je posebnog senzibiliteta. Živi i stvara, od 1972. godine u gradu svjetlosti - Parizu. Prvu samostalnu izložbu je imao u galeriji Lamber (Pariz) 1972. godine.
Jednom prilikom, prije dolaska u Budvu 1990. godine je ispričao: „Odlučio sam se za Pariz, čim sam 1970. godine završio Akademiju likovnih umjetnosti u Beogradu. Sa sobom sam poneo jedan kofer i deset slika, koje sam po preporuci pokazao likovnom kritičaru Patriku Valdbergu, nezvanično vodećem kritičaru nadrealizma u Francuskoj. On je zainteresovao galeriju Lamber na ostrvu Sveti Luj na Seni, koja mi je organizovala jednu tada veoma malu, ali za mene veliku izložbu. Tom prlikom otkriva me Feliks Versel, jedan od največih galerista Pariza. Sa njim krečem u Njujork, a onda ponovo u Pariz, Los Anđeles, Ženevu, Monpelje, Brisel, Rim..."
Likovni kritičar Andre Parino o Šobajićevom slikarstvu piše: „Šobajič je veliki slikar, majstor svoga zanata i inspiracije. Opsjednut je velikim gradovima i čovjekovom sudbinom u njima. U zoru, u gluvo doba, u časovima buđenja na svjetskim đubrištima, u revolucijama, njegov čovjek juri kroz otpatke svijeta, a sve to skupa čini neviđenu plastičnu akumulaciju na slikama. Hranjen prošlošću, predskazujući budučnost, postao je veliki pjesnik slikarstva" naglašava Parino.
VOJO STANIĆ
Izložbom slika akademika Voja Stanica festival je bio zvanično otvoren 1991. godine. Na otvaranje došli su mnogi.
Među brojnim zvanicama na izložbi Stanića bili su: Emir Kusturica, naš proslavljeni filmski reditelj, Žika Mitrović, takođe filmski reditelj, Nikola Gvozdenović - Gvozdo, slikar, Vida Ognjenović, prva dama našeg teatra i mnogo drugih. Stanić je poslije otvaranja izložbe davao izjave i intervjue novinarima:
„Nema većeg zadovoljstva za jednog slikara od saznanja da je njegovo djelo prihvačeno. Neshvatljiva je pobuda da se prave slike koje niko ne može da razumije, koje razumije samo autor. Koji su to viši razlozi što opravdavaju to slikarstvo koje samo autori razumiju, a možda ih ni oni ne razumiju. Čine slike često skupim i izlažu ih pred ljude koje ignorišu. Nikad nijesam uspio da ni u jednoj apstraktnoj slici osjetim ikakvu uzbudljivost niti ikakav doživljaj. Ponekad sam čitao izjave apstraktnih slikara ali i njihov govor je takođe neuhvatljiv ili je ironičan, izgovoren sa jedne nedostižne visine, da sam potpuno izgubio svaku volju da se napregnem da bih ušao u svijet tih ljudi pogotovo kad znamo da smo okruženi raskošnim bogatstvom života i umjetnosti za koje nažalost nemamo dovoljno vremena da ih doživimo" rekao nam je Stanic, u vrijeme održavanja njegove izložbe u „Santa Mariji".
Na pitanje, da li je teže ili lakše slikaru da živi van velikih likovnih centara, Stanić je odgovorio: „U velikim centrima lakše se pravi uspjeh, a u malim mjestima slike".
CVETKO LAINOVIĆ
Skroman. Voli umjetnost. Akademik Čedo Vuković o slikarstvu Cvetka Lainovića je napisao:
„Slikar Lainović je određen, sa jasnim likovnim stavom i rukopisom - on nikoga ne dovodi u nedoumicu, ali nagoni na nemir i neomeđeno razmišljanje.
Lainović dolazi do jedinstva slikanog i crtanog. To jedinstvo nije slučajan susret niti isforsirano htjenje autora, već su to majstor - crtač i istančan kolorit koji streme ka istom: na ravnom ostvariti ravno - dakle, ne prihvatiti stvaranje iluzije o dubini slike već tražiti drugu dubinu (emotivnu i refleksivnu).
Tako se sjedinjuju i mire sve dimenzije u čistom, strogom likovnom postupku. Pozadina slike - reklo bi se - postaje dio zida na kojem se vijuga linija puna guste tamnine i izražajnosti. I, eto punog sjedinjavanja crtačkog i slikarskog i tako iskrsavaju Lainovićeve slike - crteži ističe Vuković.
Cvetko Lainović je rođen u Podgorici 1931. godine. Akademiju likovnih umjetnosti završio je u Zagrebu 1954. godine. Sa uspjehom je izlagao u našoj zemlji i u više gradova Evrope i SAD. Dobitnik nagrada: Akademije likovnih umjetnosti - Zagreb 1954, grada Cetinja 1965, Titograda 1969, i najvećeg društvenog priznanja u Crnoj Gori - nagrade Trinaesti jul 1977. godine. Pored slikarstva uspješno se bavi i književnim radom.
PARIZ - BUDVI
Izložba Pariz-Budvi ili "Pariski zapisi" otvorena je avgusta 1991. godine uz pomoć akademika Milorada Bate Mihailovića.
Te zime dogovorili smo se da donese iz Pariza crteže svojih prijatelja umjetnika.
„Zadovoljan sam što sam uspeo da privolim trideset velikih umjetnika iz raznih zemalja sveta koji žive i stvaraju u Parizu, da izlažu u ovom prelepom prostoru „Santa Marije", „rekao je na otvaranju izložbe akademik Milorad Bata Mihailović.
Bata je donio radove: Pjera Alešinskog (Belgija), Anžera Joma i Morgensa Andersena (Danska), Karela Apela (Holandija), Martina Bredlija i Žana Kristoforna (Engleska), Biro Atile (Mađarska), Hajme Azorkana (Urugvaj), Jase Tabučija (Japan), Đovanija di Trola (Italija), Antonia Gamara (Čile), Bengt Lindstroma i Žan Majstera (Svedska), Morisa Plesinga, Olivijea Debrea, Žana Bartelevija i drugih. Od naših autora koji žive i stvaraju u Parizu, bila su izložena djela Ljube Popovića, Ljubinke Jovanović, Milorada Bate Mihailovića, Vesne Bajalske i Dada Đurića.
Na otvaranju, govorio je direktor Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, Zoran Gavrić.
„Svi radovi su nastali u Parizu, i to od umetnika koji su (pretežan broj njih) u njega došli iza rata. U svojoj knjizi „Fantom avangarda", Roberto Ort postavlja pitanje: gde je u Evropi posle rata postojao grad koji bi mogao da održi obećanje onoga što je Evropa nudila - široke ulice, stvaralačko vreme, prijatelje - grad u kojem bi kakva mala grupa prijatelja pokrenula novu akciju, stvorila novi umetnički pokret, preispitala nasleđe avangarde na nov način? Ovim pitanjem autor uvodi čitaoca u svoje istraživanje o jednoj struji poslijeratne avangardne umjetnosti, čije je jezgro začeto upravo u Parizu. Umetnička kritika onog vremena formulisala je novo slikarstvo „enformela", „lirsku apstrakciju", „tašizam", a što se sve svodilo pod „ecol de Paris", kojoj su stvaralačke priloge dali umjetnici iz cijelog svijeta.
BRANKO MILJUŠ
Rat je uveliko bijesnio u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Jugoslovensko dramsko pozorište šalje telegram: „Bubnjevi boga Marsa suviše su se približili našim prostorima a to znači da nije vreme za muze niti za Bogojavljensku noć".
Branko Miljuš, istaknuti grafičar, nije se predomišljao. Na početku Šestog festivala Grada teatra, Ilija Lakušič, ministar za kulturu u Vladi Republike Crne Gore, otvorio je izložbu.
Stojan Ćelić pisao je o Miljuševom stvaralaštvu:
„U relativno kratkom vremenskom rasponu zadržavajući sve najbolje osobine svojih crteža i ranih grafika uspeva da napravi značajne izmene u postupku, da na najbolji način materijalizuje svoje ideje i da ukaže na pravce po kojima će se razvijati. U platno „San slikara na obali mora" koga čine istančano dati horizontalni pojasevi, uneti su, moglo bi se reći, svi elementi repertoara, koji će u kasnijim godinama činiti sadržaj njegovih slika. Osnovu čini izlomljena ljudska figura koja svoje poreklo duguje figuri sa slike „Klovn". Glava setnog izraza ponavlja se u paralelno datoj maski, a u gornjem delu zatvara u ram nekog imaginarnog kvadrata. Neposredno zatim sečeni anatomski delovi razvijaju i skrivaju svoj geometrizam" naglašava Ćelić.
VOJO TATAR
Vojo Tatar je rođen u Njegušima (opština Cetinje) 1933. godine. Obrazovanje je stekao u Umjetničkoj školi u Herceg Novom i na Likovnoj akademiji u Zagrebu. Prvi put je izlagao na Cetinju 1954. godine i od tada do izložbe u „Santa Mariji" je imao dvije stotine samostalnih i grupnih izložbi u našoj zemlji i inostranstvu. Pored slikarstva Tatar se bavi i skulpturom. Dobitnik je više nagrada i priznanja među kojima i Trinaestojulske nagrade Republike Crne Gore.
„Za Tatara stvarnost - ili pejsaž kao najbliža datost, kao tematsko-motivsko izvorište - nikad nije ono što jeste po sebi. Za njega je to podsticajna građa, skup potrebnih elemenata koji čine jednu od sastavnica buduće slike" (akademik Čedo Vukovič).
„To je umjetnost koja vas veže i plijeni, zadržavajuci vas pored vecine izloženih slika čija je srednja ocjena kvalitet". (Iz lista, La Liberte" u Friburgu u Švajcarskoj).
„On je pjesnik boje, koji nikoga ne ostavlja ravnodušnim. Njegovo slikarstvo teško bi bilo shvaćeno bez njegovih rodnih Njeguša, ono nosi pečat te sredine iz koje je i nastala umjetnost slikara Tatara". (Stanko Papović).
„Na jedan zanimljiv način slikar Vojo Tatar dodiruje probleme ravnoteže, forme i boja; forma je uvijek apsolutni ansambl vertikala i horizontala, snažnih linija jedne arhitekture, čak boja učestvuje u dinamici cjeline. Samo sa ovom jednom riječju „dinamičnost" mogli bi okarakterisati djelo gospodina Tatara". (S. Morov iz švajcarskog lista „Feulle d avis de Lausanne").
MILAN CILE MARINKOVIĆ
Milan Cile Marinković završio je Akademiju likovnih umetnosti 1973. godine u Beogradu, u klasi akademika Ljubice Cuce Sokić.
„Ciletova izuzetna stvaralačka energija uočljiva od početka njegovog bavljenja slikarstvom, i posebno intezivno izražena tokom poslednje decenije, proističe u velikoj meri iz prirode njegovog likovnog postupka. Sloboda i brzina kojom radi omogućavaju mu da katkad napravi jednu ili dve slike za samo jedan dan. Zato katalog njegovih radova predstavlja teško savladiv posao. Ne samo da je broj radova izuzetno veliki, već pometnju unosi i njegov odnos prema sopstvenim slikama: nesigurno datiranje, replike i varijante nekih slika kao i različiti nazivi jednog platna, ne vođenje evidencije o daljern kretanju i sudbini mnogih radova.
Izuzetno uspela platna rezultat su njegove istinske darovitosti koja povremeno bljesne i ispolji se u dobro nađenim kompozicionim i kolorističkim rešenjima ili izvanredno ekspresivnoj snazi gesta...
Ako se, pak, mesto i značaj njegovog dela procenjuje isključivo na osnovu onoga što je do sada uradio, treba naglasiti da se Milan Cile Marinković izdvaja kao zanimljiva, ekcentrična i osobena pojava u našem likovnom i javnom životu. Slikar po prirodnom zovu, bez neposrednih uzora i dugo po strani od aktuelnih likovnih tokova ili bilo kakvih pokreta u jednom stilskom određenju i usmjerenju. Nezavisno od svega što se može zbiti i što će uslediti, ostaje nedodirljivo i nesporno po značenju njegovo mesto PRETEČE i veoma važnog predstavnika umetnosti osamdesetih godina. U granicama te likovne poetike Marinković mora ostati nezaobilazna stvaralačka ličnost, čije će mesto, značaj i uloga u istoriji srpske i jugoslovenske savremene umetnosti u punoj meri zavisiti od značaja koji će, posle određene vremenske distance, dobiti likovno stvaralaštvo osamdesetih godina", napisali su Nikola Kusovac i Tatjana Bošnjak.
DRAGOŠ KALAJIĆ - DRAGO
Sedmi festival Grad teatar, otvoren je izložborn Dragoša Kalajića.
Izložbu je otvorila mlada glumica Ana Radosavljević iz Novog Sada.
U tekstu Miodraga B. Protića, između ostalog, piše:
„...Možemo zaključiti da je Kalajić protagonista novog herojskog slikarstva, nove težnje ka Centru, Potpunosti, Celini, Vrednosti, novog puta ka mitskom Gralu".
„U takvom prostoru su - tačnije u nekom izmaštanom, futurističkom, utopijskom nebeskom gradu - razvijene i njegove figuralne kompozicije, okupane plavom, zelenoplavom i crvenoljubičastom ili narandžastom svetlošću, sa ljubavnicima (u stilu kakvog kosmičkog Delvoa), ali ne tako nostalgičnim, ni putenim, među zvezdama i sačuvanim zapisima velikih kultura, jelenima i orlovima, čuvarima nekadašnjeg metafizičkog zlata... Kalajić, dakle svome slikarskom pledoajeu daje savremenu prodornost i ubedljivost. Reagujući na avangardu, njen korektiv, on je veličinom epohalne svesti, koju u sliku investira, i sam avangardist", naglašava Protić.
Dragoš Kalajić je za ostvarenu izložbu u „Santa Mariji" u Budvi dobio Oktobarsku nagradu grada Beograda!
ĐORĐIJE BATO PRAVILOVIĆ
Na predlog akademika Voja Stanica u festivalski program je uvrštena izložba poznatog crnogorskog slikara Đorđija Bata Pravilovića (1925) iz Herceg Novog.
Pravilovic je prvu samostalnu izložbu imao na Cetinju, a poslednju u Umjetničkoj galeriji u Dubrovniku 1968. godine.
Gotovo da je bio zaboravljen. Ipak, Pravilović pripada plejadi velikih slikara. „Rjeđe čovjek, a više živa maštovitost podneblja, ribe i morske dubine motivi su Đorđija Pravilovica". (Olga Perovic).
On je svoje stvaralaštvo tijesno vezao za morski pejzaž, napisao je autor ovog dela likovnog programa Grada teatra, u katalogu za izložbu u „Santa Marija".
„Pored nadrealnog, u slikarstvu Pravilovića se osjeća i ekspresionistička nota. Njegova djela su monumentalna, što dokazuju i slike na ovoj izložbi. Posjetioca ushičuju dimenzijama i sočnim koloritom. Platna poput „Palastura", „Cigani", „Čipka", „Hipik" ili „Nemir delfina", koje je upravo završio za ovu izložbu (17. jul - 2. avgust) akcentuju njegovu umjetničku individualnost. Pravilovic kaže, da njegovo slikarstvo pripada njegovoj osobenoj individui, ali i intimi.
Njegove slike karakterišu tamni tonovi boja sa akcentima i nijansama oker, zelene, tamno smeđe, ljubičaste i najviše azurne, koja definiše boju mora", istakao je Papović.
Otvarajući izložbu Pravilovića, prof. dr Slobodan Vujačić je naglasio da Crna Gora ni u kom slučaju nije smjela da zaboravi na stvaralaštvo Pravilovića, a Gradu teatru je čestitao na ostvarenoj reprezentativnoj izložbi.
STANKO ZEČEVIĆ
Izložbu slika Stanka Zečevića iz Beograda, rođenog Nikšićanina, profesora slikarstva na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju, otvorio je Svetozar Marović, osnivač Grada teatra. Marović je naglasio, da je Zečević jedan od največih slikara ovog naroda.
„Platna Zečevića ne donose nam znanje, ali čine nas spoznajnijim. To su likovi koji privlače našu pažnju, ali ne objašnjavaju. Iako ne znamo odakle dolazi njegov svijet, platna sa ženama u ružičastom negdje će nas odvesti. Možda na Olimp", kazao je Marović.
Likovni kritičar dr. Boris Petkovski o Zečevićevom slikarstvu, za budvansku izložbu, je napisao:
„Kada otvorite vrata jedne fantastične galerije gdje je smešten svet Stanka Zečevića, zacelo ste se našli u lavirintu, u onoj borhesovskoj građevini što obuhvata svemir. Vrata na koja ste ušli, premeštaju se tamo gde ih ne vidite. Vi ostavljate onaj famozni objektivni svet - svet za slepce; vi ga zaboravljate, a od njegove čvrstoće nalazite samo ostatke pažljivo sabrane i preparirane u Muzeju Stanka Zečevića u kojem se organsko jedinstvo, posredstvom umetnika, pretvara u amorfni pejsaž, i duhovno opustošeni enterijer...
Svet Stanka Zečevića se ne događa, već miruje ispod kore zaleđenih događaja. To je enciklopedija potrošenih stvari, znakovni izbor posrnule otmenosti, to je svet koji se zbio nakon fantastičnog udesa, a misija slikara i jest da jezgro misli pronalazi u toj eksploziji svetla - jer slikari i jesu čuvari svetlosti. Na koncu, i svet Stanka Zečevića je u iščekivanju buđenja", naglasio je Petkovski.
DRAGAN KARADŽIĆ
Dragan Karadžić je Fakultet likovnih umjetnosti i poslediplomske studije završio u Beogradu, u klasi prof. Radenka Mišovića.
O stvaralaštvu Karadžića pisali su brojni likovni kritičari, istoričari umjetnosti i filozofi. Izdvaja se esej filozofa, dr Sava Lauševića.
"Oko i duh su jednako uposleni pred Karadžićevim platnima: oko uči da misli, a duh da gleda. I tek tada se otvara prostor slike, i mogućnost prisustvovanja tajni rađanja i imenovanja bića.
Karadžićevo slikastvo daje mogućnost da se unutar njega dešifrujemo na različite načine, uvijek sigurni da smo, kada to činimo, na pravom putu.
Terminima likovne kritike Karadžićevo slikarstvo je moguće odrediti kao apstraktno, zbog odsustva figuralnih predstava prvog reda... Ali sa druge strane, ta apstraktnost postaje sasvim konkretna kada navješćuje dublji poredak svijeta i života. U tom poretku je moguće likovno-poetsko-misleće nastanjivanje. Jer, Pun zasluga, ipak pjesnički stanuje čovjek na ovoj zemlji' (Hederlin)", naglašava Laušević.
DESA KEREČKI-MUSTUR
Izložbu Dese Kerečki-Mustur je otvorila Vida Ognjenović, prva dama jugoslovenskog teatra.
O Desinom stvaralaštvu ostavio je poetski tekst, Stevan Pešić.
„Za Desu Kerečki-Mustur zora sveta tek svanjava, zemlja je jabuka u svetu, a ljudi lišće na grani večnosti". Ona kaže: „U početku je bilo plavo; plavo će biti na kraju. Prolećno nebo je jedina stvarnost i njegove boje su stvorile čoveka".
„Ona, naglašava Pešić, ima oči pčele i sve što vidi je trougao. Vasiona je za nju komad pčelinjeg saća".
Slikarka govori: „Jednom stvoren, svet nikada ne propada; ni jedno sunce se ne gasi, ni jedan čovek ne umire. Umetnost je sećanje vasione: postane li svemir malen kao gorušično zrno, umetnik će ga zasejati i on će ponovo nići i širiti se poput svetlosti".
„Da dokaže da se umetnost menja i ispravlja prirodu, naslikala je drvo sa zlatnim lišćem i postavila platno u Baštu. Nakon izvesnog vremena svo bilje i drveće unaokolo olistalo je zlatnim lišćem. Ljudi su gledali njene slike i govorili: To su lestve po kojima će nebo sići na zemlju," ističe Pešič.
NIKOLA GVOZDENOVIĆ - GVOZDO
Na Gvozdovim platnima Crna Gora je kvrgava, surova, opora. U njegovim slikama govore ljudi, kamen, govori drvo, nebo plavo, koje na njegovim platnima ima onu nama dragu prozračnost. Ta svjetlost je velika i čista.
Pjesnik i novinar Petar Đuranović o Nikoli je pisao:
„Kad po čovjeku padne neka tama manita, kad ga jedni pokriju, kad mu se svijest zamuti, i - ne može sebi lijeka da nađe, ti ga nalaziš u Gluvom Dolu. A tamo svjetlost! Velika i čista. Svjetlost visoka. Svevideća. Ma, ni ona nije vječna pa je treba uhvatiti - tu svjetlost, Nikola Milov, treba zaustaviti, naći joj mjesto, odrediti joj vrijeme. Saznadoh da si to ti uradio, pa dođoh danas u Gluvi Do, da je vidim, da se sa tom svjetlošcu rukujem, da joj izmamim riječ, od koje duša zaboli i u glavi se vrti kao da se mozak rasprskava, kao da se davi, kao da je ona TAMA - sve propalo i nestalo zajedno sa đavolima repatim i zlim dusima i nečim još otrovnijim od njih...
Nikad do sada ne vidjeh takav svijet, takvu igru strahotnu, takvo nestajanje, i život zavezan u konopce i žile ljudske prepune krvi. Šta učini od svega toga moj Gvozdo, šta učini i kako sve to nađe mjesta u tvojoj prostranoj duši? Naselih se i sam negdje pored one zmije, na stopniku, da zajedno vjekujemo, da pijemo vodu sa kamenice, da u bespuću i svevremenu nađemo mir, kao što si ga i ti našao Nikola Milov! Neka na ovim slikama vjekuje život", završio je Petar Đuranović.
ANKA BURIĆ
Anka Burić, nesumnjivo, pripada generaciji vodećih grafičara u našoj zemlji. To potvrđuju njena djela na velikim međunarodnim izložbama. Docent je na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju. Rođena je u Nikšiću gdje je završila Pedagošku akademiju 1976, Akademiju likovnih umjetnosti (grafika) u Sarajevu 1981, a poslediplomske studije na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu 1983. godine.
Za umjetnost Anke Burić, Petar Ćuković, likovni kritičar, kaže:
„Već petnaestak godina Anka Burić nas nadmoćno uči kako je čitav svijet još uvijek područje neslućenih mogućnosti, i kako se upravo iz njega mogu izdvojiti gusti, sintetički, skoro sasvim apstraktni likovni znakovi neponovljive ivice horizonata, ograde, šljivici, uglovi, krajičci i vršci starih seljačkih kuća, ali jednako i fragmenti urbanih ambijenata, tajanstvena mjesta zasjeda iz kojih vreba nedrijemano, dijabolično, oštro i tamno oko. Otuda Ankini crteži nijesu nekakvi lepršavi, laki, ugodni izvještaji o susretima sa svijetom vidljivih fenomena, već zapravo uznemirujući, zgusnuti zapisi o strepnji, 'strepnji stanja' pred nekim unutrašnjim prozorima što se empatijski vezuju za fragmente spoljnog svijeta. I zapravo tu, u vlastitoj nutrini, u istinskoj drami bića, rodno je mjesto ovih crteža. I tu, od zidova na kojima su zapisana najdublja traumatska iskustva, započinje svoj magični hod Ankina ruka, izvijajući se u naizgled lagani, brzi, a u suštini poput stigme utisnuti teški i prijeteći znak. I baš tu započinje svoju istoriju ovo zanosno žensko pismo, ova uznemirenost, ovo drhtanje, ovaj zazor, ovaj moćni arhetipski ženski strah. A sasvim u službi ovog Velikog Angsta pokorno stoje i čisto plastične osobine ovih crteža: vizuelna napetost opšteg prizora, decentrirana nemirna kompozicija, klinaste putanje ugljena ili boje, majstorska, dramatična i vibrantna linija. Sve je u prizoru na ivici psihotičnog loma, dramatičnog iskliznuca, prijetećeg nadolazečeg razrješenja, riječi su Petra Ćukovica.
RADISLAV TRKULJA
Drugi slikar koji se te godine predstavio na Devetom festivalu Grad teatar bio je Radislav Trkulja iz Beograda. Izložio je ciklus „Ratnici". O njegovom slikarstvu istoričar umjetnosti Nikola Kusovac je napisao:
„Pošto je rano, na samom početku, spoznao i odlučio da njegov cilj nije diktatom avangarde nametnuo otkrivanje i osvajanje novih vrednosti, okrenuo se sebi i zaputio u neke njemu bliske i razumljive prostore, u svet emotivno bogatog detinjstva. Tamo gde se java prepliće sa snovima, a stvarno sa mitskim i magijskim, gde se ne mora sve znati i na svako pitanje odgovoriti, gde se višeznačna slutnja pretpostavlja jedinoj istini, gde se svežina iskrenosti i lakoća spontanosti više cene od mukotrpno stečene učenosti i mudre promišljenosti. Ne odstupajući nikada od takvih sadržaja, pristajući samo na formalne promene nametnute logikom kontinuiranog razvoja, od likovnog formiranja do pune stvaralačke zrelosti, Trkulja je u minulih četvrt veka umetničkog rada podigao delo naglašene autentičnosti. Delo koje nije preterano hvaljeno, nikad isticano u prvi red, ali uvek prisutno i zapaženo. Postavljeno u dobro usklađenom i dopadljivom odnosu, između emocijom prožetih ikonografskih elemenata likovne sintakse, njegovo delo naprosto pleni i privlači opštu pažnju. Oslobođeno modernističkih predrasuda o izlišnosti i stranputicarna narativnosti, slobodno raspričano i prožeto zasićenom čulnošću, njegovo stvaralaštvo je do krajnosti otvoreno za svaku vrstu komunikacije", naglašava Kusovac.
NEBOJŠA ĐURANOVIĆ
Slikara Nebojšu Đuranovića iz Beograda smo pozvali da izlaže, posle njegove uspješne izložbe, te godine, u izložbenom prostoru Protokola na Terazijama.
„Jedan mlad slikar, Nebojša Đuranović, naslutio je da je novo i ono što je zaboravljeno, pa je po zakonu starih začinjavalaca, i snagom svog raskošnog talenta i dara, prišao slikarstvu kao poslu i lepoti. Otuda će slikati kostime i odeću poput jednog Paje Jovanovića ili Uroša Predića, a telo i meso, oči, čelo, nos i usta, osmeh i muku, putenost i dušu poput jednog Petra Dobrovića. Njegovi portreti, kao i starih majstora, vizantijskih i venecijanskih, holandskih i srpskih bezimenih zografa, imaju stabilnost i uravnoteženost, ali i bogatstvo misaonih i osećajnih impulsa Munka i Van Goga. Ova su poređenja suviše smela, ali na sreću održiva. Nije teško razabrati da je u pitanju jedan nesvakidašnji bogomdan talenat.
Đuranovićeve velike slike, bez hladnih i sivih površina, sa vizantijski plavim nebesima i dekorativnošću Koroa, nameću pitanje da li one, sem impresije koje izazivaju, prelaze, čisto umetničkim vredostima, granicu standardnog savremenog slikarstva. Mislim da Đuranovićevo slikarstvo prevazilazi domete hvaljenih stvaralaca u savremenom srpskom slikarstvu", riječi su Božidara Šujice.
NAOD ZORIĆ
„Moje slike nemaju priču. Ne znam zato ni imena da im dajem. One su moja osjecanja, moji doživljaji. Nijesu to ni ljudi oko mene. To se ja sam sa sobom razgovaram i obračunavam", pričao je prije otvaranja izložbe u „Santa Mariji", Naod Zoric.
Otvarajući izložbu Naoda Zorića, publicista i novinar Manojlo Manjo
Vukotić je rekao:
"Ima ovaj 27 godišnji stvaralac pravo da sam sa sobom razgovara. Možda je tu mirnoću i povučenost poneo u bisag sa proplanka rodne Đurđevića Tare. Ili mu se uvukla, kroz pendžere ateljea, u dugovekovnu kulu Starog Bara. No, on nam time ne oduzima pravo i znatiželju da grebemo ispod premaza njegove četkice i da ukrštenicu poruka odgonetnemo i ispisujemo svojevoljno.
Šta ce tu glava? Da li je ova zavrnuta, usukana, okrvavljena glava, nalik na razbijenu njušku - glava moje raskrvavljene otadžbine ili celo njeno raskomadano telo? Da li je ovo uveličano, teleskopsko oko - zamreženo i obnevidelo oko naših vodiča? Da li je ovaj crveni, nosoglavi portret - portret naše zajedničke muke? Da li su ove prozirne kože razdrte čarape našeg nemorala i naše nemoći?" upitao se Vukotić.
U katalogu za Zorićevu izložbu napisao sam: „Naod Zorić pripada prvoj generaciji sa Fakulteta likovnih umjetnosti na Cetinju.
Riječ je o jednom od najtalentovanijih mladih slikara sa ovih prostora. Stvaralačku genijalnost, poput nekih naših velikih slikara, priznaju mu ugledni likovni kritičari, ali i profesori sa Fakulteta likovnih umjetnosti kod kojih je Zorić brusio svoj talenat.
Njegove slike uzbuđuju. Ogromne su. Likovni postupak mu je furiozan, snažnog gesta i stila koji stoji uz bok velikih ekspresionista. Navodi posmatrača na velika razmišljanja. On svoje glave (Vučji Do), (Dječja igra)... kao da vaja gustom pastom živih boja".
MILAN STANOJEV
Milan Stanojev je redovni profesor na Akademiji umetnosti u Novom Sadu. Izlagao je u Beogradu, Novom Sadu, zatim u Zrenjaninu, Briselu, Regensburgu, Parmi, Skoplju, Zagrebu, Ljubljani, Njujorku, Mariboru, Sarajevu, Nišu, Sremskim Karlovcima...
Miloš Arsić, likovni kritičar, je zapisao o slikarstvu Milana Stanojeva.
„Zajednička karakteristika slika (ulja i tempere) nastalih krajem osamdesetih i početkom devedeseih godina, ogleda se u bliskosti sa reaktuelizovanim idejama ekspresionizma i specifičnoj modifikaciji slikarstva gesta i akcije. Slikar insistira na kolorističkom bogatstvu i poštovanju funkcionalnosti boje - materije, čime je izbegnuta deskripcija konkretnog (izabranog) stereotipa prirodnog reda. U prvom planu je prisutnost pikturalnog poretka nove plastičke -značenjske istinitosti i subjektivnost procesne važnosti elemenata stvamosnog, osobeno viđenje i tumačenje, fasadnog poretka i njegovog značenja, afirmacija organizacije unutrašnjih slojeva slike kao strukturalne potpore vizuelnoj egzistenciji plastičke celine. Stanojev postiže (bez obzira da li je reč o slikama ili grafikama) željenu ravnotežu smisla, kompleksa plastičko-vizuelne akcije i osnovnih, često krajnje relativizovanih značenjskih jedinica predstave. Uspeva da vrednosni karakter slike definiše keativnim skladom njenih primarnih, krajnje pročiščenih odnosa, zahvaljujuči sigurnosti egzekucije, uvažavanjem kvaliteta disciplinske emancipacije određenih predstava".
RADOMIR ANTIĆ
Četiri godine prije velikog jubileja - 2000. godina hrišćanstva, Grad teatar je prihvatio da prvi u našoj zemlji obilježi dva milenijuma od Hristovog rođenja -iziožbama Radomira Antića iz Niša i Mihaila Jovićevica sa Cetinja.
Radomir Antić rođen je u Pirotu 1929. godine. Akademiju likovnih umjetnosti završio je u Beogradu, u klasi prof. Ljubice Sokić, poslediplomske studije kod maestra Nedeljka Gvozdenovića.
Samostalno je izlagao u Beogradu, Pirotu, Kosovskoj Mitrovici, Skoplju, Nišu, Novom Sadu, Zagrebu, Kragujevcu, Leskovcu, Novom Pazaru, Kruševcu, Boru, a u Budvi u „Santa Mariji" izlagao je prvi put u Crnoj Gori.
Izlagao je sa grupom francuskih slikara 1961, i 1975. godine u Parizu, 1964. u Bremenu, Hamburgu, zatim u Lucernu, Bazelu, Krakovu, Velikom Tmovu, Njukastlu.
„Ma koliko se svaka velika umetnost hranila i napajala predmetima i utiscima iz spoljnog sveta, ona je u osnovi veliki put ka samoj sebi", ovako počinje esej o Antićevom slikarstvu, dr Sava Penčic.
„To bi otprilike moglo da bude rezime Antićeve teorijske likovne estetike, njegovog shvatanja likovnog i umetničkog stvaralaštva. Otuda i ceo njegov dosadašnji bogati pređeni put, sve njegove stvaralačke faze koje je likovna kritika evidentirala, ne treba razmatrati kao hronološki rast i otkrivanja novih inspirativnih područja, već kao stepene vlastitog identiteta, kao novo otkrivanje svoje snažne stvaralačke ličnosti jednako zagledane u sebe i istovremeno živo, temperamentno i vitalistički otvorene prema spoljašnjem svetu i svemu onome što može biti podsticaj ličnosti. Njene intelektualne i meditativne dubine i njene, da tako kažemo, likovne i bogate vizuelizacije, najuočljivije je ispoljio na velikoj Antičevoj retrospektivi u Nišu 1974. godine, kada se jasno moglo uočiti da unutar svih njegovih stvaralačkih faza stoji jedno isto opredjeljenje nepestanog kreativnog samootkrivanja i, takođe, isti inspirativni izvor. Taj isti inspirativni izvor je foklor".
MIHAILO JOVIĆEVIĆ
Mihailo Jovićević pripada plejadi crnogorskih slikara koji su afirmaciju počeli da stiču još prije tridesetak godina.
U katalogu za izložbu u „Santa Marija" nije htio da drugi govore u njegovo ime. Bio je koncizan:
„Ove slike su nastale od 1985. godine do danas, a većinom su iz ciklusa „Biblijske teme" - kojeg sam trebao zaokružiti jednom izložbom povodom „Dva milenijuma od Hristovog rođenja".
Religioznim slikarstvom se bavim od samog početka mog stvaralaštva tako da sam na prvoj samostalnoj izložbi, između ostalih slika, izložio „Suđenje Hristu i nošenje krsta".
I evo, poslije trideset godina, na vrhu sam GOLGOTE.
Zbog ovih slika ranije nijesam stradao, a i danas se dobro držim. Samo je krst, natopljen cetinjskim kišama, postao nepodnošljivo težak", napisao je Mihailo Mujo Jovićevic.
RATKO LALIĆ
„Platna Ratka Lalića kao da ne oblikuje ljudska ruka, no duh prirode", kaže za njegovo slikarstvo, Živojin Pavlović.
Lalić je rođen u Dolipolju 1944. godine. Akademiju likovnih umetnosti i poslijediplomske studije završio je u Beogradu 1975. godine u klasi Stojana Ćelića. Radio je na Akademiji likovnih umjetnosti u Sarajevu i Cetinju. Sada je redovni profesor crtanja i slikanja na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu.
Živojin Pavlovic u jednom eseju, o Lalićevom slikarstvu piše:
„Ali ta modra ogledala u kojima se odslikavaju okresane vrbove krošnje, kočevi i slomljena debla, mnogo više su simbol plodnosti no razaranja. Ona miruju i svojom stamenošču nas podsećaju na oplođene utrobe u kojima klija novi život.
A život, životnost, sveobuhvatnost nastajanja, nestajanja i obnavljanja, iskazuje i slikarski potez kojim su platna oblikovana: obogaćujuci široke premaze, iznijansiranje istobojnim treptajima jedva vidljivih kolorističkih varijanti, rukopis postaje življi, bliži crtanju no slikanju - gotovo da slike nastaju polihromnim iscrtavanjem oblika: kroz naslage gusto ređanih, preplitanih ili nabacanih poteza struji vazduh - nevidljiva duša sveukupnog življenja. Ona zrači istom merom iz slikarskog ,međuprostora' koliko i iz kolorističkih kaskada, krivulja, klupčadi, od kojih je slika satkana. I po toj osobini, ovo slikarstvo se nalazi u carstvu amorfije", naglašava Pavlović.
„Jer, u njemu je sve prolazno: stručak trave, grana, zalelujani list, senka stabla polegla po grudvi zemlje, bleda svetlost kojom je obasjano ogoljeno korenje. Kroz sav taj ustalasani geopis bokori korov; između busenja otvaraju se zemljine pore; odozgo, povrh nepregledne prašume grmlja i izdanaka, diše prozirni etar i mi s njim.
To je radost, ali bez obmana. Elementaran zanos pred bezmernom plodnošću, plodnošću prirode, moćnijom i trajnijom od bilo kojeg proizvoda ljudskog duha", kaže na kraju eseja o Lalicevom slikarstvu, Živojin Pavlović.
DOBROSLAV - MIŠKO MRDAK
Dobroslav Miško Mrdak je rođen u Bijelom Polju, 12. marta 1949. godine. Fakultet umjetnosti - odsjek slikarstva je završio u Prištini 1976. godine. Sada je docent na Fakultetu likovnih umjetnosti u Trebinju.
„Smislenost sa kojom Mrdak rješava likovne probleme pokazuje ličnost punog uspona i kontinuiranog razvoja koju je nemoguće zaobici i kada se govori i razmišlja o vrijednostima crnogorske umjetnosti", kaže za njegovo stvaralaštvo Tamara Radonjić.
„Strah je osnovni motiv stvaralaštva Dobroslava Miška Mrdaka. Njegova djela nastala su na relaciji povratka u prošlost i vizije budućnosti. Inspirisan je tragičnom sudbinom čovjeka, njegovim stradanjem, usponom i veličinom, njegovom mogućom tehnološkom i duhovnom metamorfozom. Kompleksnošću intelektualnih relacija, osjećanjima nastalim iz straha od tehnologije, genetskog istraživanja i eksperimentisanja ljudima, biljkama, životinjama, strahom od moguće degeneracje ljudskog roda, kloniranja - umjetnik nas uvodi u stanje zapitanosti. Mrdak svojim hibridnim bićima, komponovanim od ekstremiteta, organa, čula ljudi i životinja, vitezovima koji izranjaju iz prošlosti, ne želi da zaplaši posmatrača, već da opomene, pobudi na razmišljanje o njegovoj kataklizmi. Nastoji da se izbori za humaniji način življenja. Življenje smatra stalnom borbom dobra i zla, borbom za trajnu egzistenciju čovjeka, plemenitije bitisanje i opstanak. Sa njegovih slika provejava sjeta, tuga, osobena toplina, ali i groteska, sarkazam, ironija i humor.
Kolorit mu je u početku gotovo monohrom, anatransparentan u ciklusima ,Doživljaj' ,Hibridi' ekspresivan u djelima nastalim tokom poslednjih godina (,Mudraci' ,Mislioci', .Vitezovi', ,Kuja Vidosava', ,Kaledioskop'). U tom kolorističkom duhu je bio i ciklus naslovljen ,Žene i ratnici' u „Santa Mariji". Figure smješta u neodređen prostor bezvremenog osvetljenja. Insistira na prizoru, specifičnoj 'hiperrealnosti' u kojoj je sve moguće, metamorfozi bića, putovanju kroz vrijeme u nedokučivu prošlost ili zastrašujucu budućnost, zemaljske i vanplanetarne prostore", naglašava Tamara Radonjić.
STEVAN LUKETIĆ
Stevan Luketić (1925) se na likovnoj sceni pojavio krajem šezdesetih godina u Podgorici. Akademiju likovnih umjetnosti završio je u Zagrebu 1955. godine, gdje je ostao da živi.
Početak njegovog stvaralaštva motivski je vezan za crnogorsku tradiciju. Njegove skulpture „Narikače" ostavile su upečatljiv trag. Kasnije se posvetio apstraktnoj skulpturi. Jedan je od najboljih vajara, koji su ostali da stvaraju i poslije raspada bivše SFR Jugoslavije u Zagrebu.
U galeriji „Santa Marija" u julu 1997. godine se predstavio sa ciklusom skulptura, crteža i reljefa, koje je radio u svom ateljeu na Svetom Stefanu od 1995. do 1997. godine.
Pišući o ovoj izložbi, Olga Perović je kazala: „Luketić je rano napustio rad u drvetu i kamenu, iako je ponikao u predjelu gdje su stijene i masline same po sebi skulpture.
Okosnicu njegovog djela čini stalna težnja ka ekspresiji. On postaje vrstan kovač i varioc. To mu je koristilo i kad se opredijelio da transformacijom odbačenih metalnih materijala stvori nove plastične oblike. Ali i kad je radio rektorski lanac za crnogorski Univerzitet, to su bile neke ,nove toke'.
U ateljeu na Svetom Stefanu Luketić nije imao mogućnosti da obrađuje metal, pa se prihvatio da transformiše jedan fenomen znan mu iz djetinjstva. Oblikovao je korjenje maslina u skulpture.
Otvarajući korjen masline našao sam da ona u svojih trista do četiri stotine godina života penetrira neko kamenje u svoje tkivo. Tu kombinaciju nijesam izmislio dekorativnosti radi, vec prirodnom logikom... 'Tako je Luketić došao do robustnih, zanimljivih formi, koje često koriste i naivni umjetnici", zapažanja su Olge Perović.
DRAGAN MOJOVIĆ
„Naš je cilj osvajanje sećanja na svečanost prvobitnih otkrovenja ljudskog duha", kaže Dragan Mojović, po vokaciji slikar, a po školovanju tehnolog (završio je Tehnološki fakultet u Beogradu). Izlagao je u „Santa Mariji", poslije Luketića 1997. godine.
„Brojevi nisu izmišljene razumske tvorevine već prirodne pojave, naglašava Mojović. „Utkani su u samu osnovu postojećeg kao principa jednosti (1), deobe (2), sažimanja (3), simetrije (4), usredištenosti (5), pa su u stanju da jednostavno iskažu ono najapstraktnije, što se inače teško dovodi do izraza. Zasnivaju najopštiji način unutarnjeg opisa sveta, jer nisu puka oznaka, više od svega su osnovni praoblik svesti o postojećem: koliko oznaka, toliko i samo značenje sveukupnosti. Iz sadašnje perspektive je jasno da ono što se naziva filosofijom pitagorejaca nije nikakva mistika, vec koherentni racionalni sistem prirode", objašnjava Mojovic.
Dragan Mojović je u galeriji „Santa Marija" predstavio ciklus „Usredištavanja", a između crkve Sveta Trojica i Citadele izveo performans. Njegove slične akcije su poznate. U Beogradu je na Trgu Republike, 1980. godine izveo performans - „Uspostavljanje središta sveta".
„Praznik tog unutarnjeg prosvetljenja može da se ospori različitim načinima umetničkog činodejstva objave centra svesti kao centra sveta. Takav performans nije nikakva ekcentrična egzibicija niti banalni ekološki ceremonijal. To je, pre svega, uprizorenje Početka. Istovremeno to je objava Paradigme, ličnog primera dolaska k sebi pozivom svima na učešče u zajedničkom metafizičkom činu obnove stvaranja sveta kojim se priziva praosećanje celine i uspostavlja večiti obrazac duhovnog opstanka", kaže Mojovic.
VLADIMIR ĐURANOVIĆ
Vladimir Đuranović pripada generaciji slikara, koji su uspješno završili cetinjski Fakultet likovnih umjetnosti, 1997. godine u klasi profesora Nikole Gvozdenovića - Gvozda.
Istoričar umjetnosti Nataša Nikčevic o slikarstvu Vladimira Đuranovića, povodom njegove izložbe u „Santa Mariji" je napisala:
„Aktuelnu umjetničku produkciju određuje pluralizam stilova, poetika. Mogu se uočiti i opredjeljenja autora različitih generacija za figuru koja je u slici meditativni punkt, nosilac metafizičkih značenja.
Figuracija u devedesetim, iako je utemeljena na iskustvima ekspresionizma, nadrealizma, novih, divljih, ipak je ponekad znak i izraz vremena koje živimo, izvjesnih psihoza, straha.
Jedan od umjetnika iz generacije koja dolazi, a u čijim djelima je dominantan figurativni koncept je Vladimir Đuranović. Djeluje s grupom 'Nezavisni' koju čine autori različitih poetika, a spaja ih generacijska pripadnost i školovanje na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju.
Ikonografski sloj slika i kolaža teško je čitljiv. Prepoznaju se detalji ali cjelina izmiče tumačenju. Slika je neka vrsta zagonetke u čijem tkivu su vidljive muške i ženske figure. Iz njihovog rasporeda ima se utisak otuđenosti, izolovanosti. Materijalizacijom naslonjeni su na poetiku ekspresionizrna, stripa, nadrealizma. Boja je dominantno plastično sredstvo i upravo njom Đuranović stvara neobičnu, provokativnu atmosferu. Prostor iza centralnih figura je dvodimenzionalan ostvaren minimalnim intervencijama, i ima metafizički kontekst. Neka platna realizovao je i uz korišcenje tehnike dripinga. Različiti su modeli slika koje umjetnik upotrebljava.
Kolaži (i slike) su velikog formata, koji korespondiraju njegovom ekspresivnom osjećaju. Na njima se uočava i autorova crtačka vještina", završila je Nataša Nikčević.
LUKA LAGATOR
Nekoliko stotina znatiželjnika se okupilo 19. jula 1997. godine na prostoru između „Santa Marija in Punta" i „Svete Trojice", odakle je krenuo prema vrhu Lovćena Luka Lagator. Izveo je pravi performans „Narušavanje prostora".
Vojvođanski likovni teoretičar Sava Stepanov je pisao: Luki Lagatoru i njegovoj umetnosti treba verovati.
U ciklusu 'Narušavanja prostora', na jedan sasvim specifičan način, umetnik se bavi čovekom i njegovim egzistencijalnim usudom. Motiv KOCKE, pravilno geometrijski definisane, ubacuje u svoje asocijativne predele, smešta je u beskrajna prostranstva slike, multiplicira je i apostrofira kao sasvim osoben simbol", ističe Stepanov. Olga Perović konstatuje: 'Ta forma (kocke) koloristički različito interpretirana, predstavlja istovremeno Sizifov kamen i čovjeka Sizifa zatvorenog u kocki - kamenu. Čovjek sam sebe mitski goni gore i dolje, traga i bori se kroz prostor, narušen svim i svačim, pa i njegovim djelovanjem. 'Dakle Lagator svoju sliku ispunjava snažnim simboličkim podacima i nameće posmatraču velike metaforičke mogućnosti pri „konzumiranju" i doživljavanju slike. Zapravo, slobodno se može konstatovati da je Lagatorov pikturalni iskaz kompleksan i slojevit: a) prvi sloj je sloj sadržaja koji uvek postoji u umetnikovom razlogu da se bavi određenom slikom ali je i asocijativno slućen, čak prepoznatljiv u konstataciji naslikanog motiva; b) drugi sloj čine likovni elementi, kultivisani odnos boje i linije, kolorita i crteža, dakle, likovnih elemenata koji poseduju dovoljno samostalnosti da ostvare autentično likovni doživljaj; c) treci sloj jeste sloj emocionalnog naboja koji izvire iz slike i njene poetske strukture, iz naboja koji je sasvim sugestivan i koji posmatrača obraduje onim zanosom koji se ostvaruje samo pred likovnim vrednostima koje nose pečat kreativne ličnosti i umetnikove uznesenosti", ističe Stepanov.
JOVAN IVANOVIĆ
Izložbom Jovana Ivanovića, počeo je 1998. godine Grad teatar.
„Cjelina likovne vizije Jovanove ostvaruje se u svakoj slici, u svakom potezu i boji - jer jedan zrak sadrži bitna svojstva svjetlosti", napisao je akademik Čedo Vukovič u katalogu za izložbu u „Santa Mariji".
„I gle, kao da i same slike osjećaju - kroz boje i oblike umjetnikov sudbinski razgovor sa svijetom i životom oko sebe. Platno nije što i moja hartija, a ipak te dvije bjeline bivaju poprište za sličnu borbu.
Ove slike, Ivanovićeve, oko mene, odista, same sobom svjedoče o tvoračkoj borbi i talentu slikarevom - jednim mahom osvajaju se predjeli tajnovitog carstva praboja i pralikova. I tako se odigrava čudesna ontomahija u kojoj slika biva pobjednik, a slikar nije pobijeđen. Jer to je nadmetanje sa samim sobom i pravremenom, uz boje onih vječnih elemenata: voda, vazduh, vatra i zemlja. Pa slike kruže oko mene kao zodijački znaci, kao višeznačni simboli. I gle, kroz sve gušći impasto na slikama nazirem skrivene oblike: oko, krilo ptice i neptice, dio ribe i neribe ili okrajak nekog lika ili nelika. Namjemo ili slučajno? Bilo kako bilo, to je zanimljiva kriptografija, koju ne treba odgonetati: ona je, sama po sebi, suptilnija i dublja od svakog pitanja i odgovora. Kičica dodirne jedan nerv stvarnosti, čak i one izmaštane, pa se zanese s onu stranu realnog. Uostalom, čini mi se da i takozvana „apstraktna slika" pripada našem svijetu realnosti, ali onostrane, samonikle i samobitne. Dok me okružuju ovi divotni prizori, čak i u čistim motivskim prostorima gdje čovjeka odista nema, Ivanović spontano nalazi dio sebe i dio opšteljudskog bića, svoj dah u boji, svoj vid i vidik u boji, svoje bolove i radosti u drami življenja u boji. I slika, sama po sebi, postaje čovjekova tvorevina i kad ljudskog lika na njoj nema. I sve to oslikava na hladnom platnu, koje namah počinje da plamti i diše, da se nada ili srdi u bojama, da se veseli i da se moli u bojama, da smjerno kleči ili tihuje u bojama", završio je akademik Vuković.
GRADIMIR PETROVIĆ
Uvaženi profesor Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu, Gradimir Petrović bio je gost Grada teatra, od 11. do 21. jula 1998. godine.
O njegovom stvaralaštvu za ovu izložbu je pisao Sreto Bošnjak, likovni kritičar iz Beograda.
„Jedna od bitnih karakteristika slikara Gradimira Petrovića leži u njegovoj doslednosti problematici koju je otkrio još na početku umetničkog rada. Njegove kompozicije u ulju, pretežno velikog formata, prvih godina sedme decenije otkrivale su pre svega težnju ka dvostrukom oslobađanju slike: od njenog direktnog značenjskog određenja kao vizuelne predstave takozvane objektivne stvarnosti, ali i oslobađanje od nekih pomodnih, prolaznih, kratkotrajnih stilskih iskušenja.
Ulja su često ostajala u znaku tog neprevaziđenog dualizma. Ali evo, za mnoge neočekivano, Gradimir Petrović nam nudi i otkriva jednu „intimnu" tehniku - pastel, nepopularnu i nezastupljenu u našem savremenom slikarstvu, tehniku Lotreka i Dega, koja spaja obale raskola, miri prostor i oblik, znak, značenje, duh i materiju.
Tematika se ni ovde nije promenila: glave klovnova, ratnika ili portreti, po neki predeo ili mrtva priroda, u znaku asocijativnog, tu i tamo protkana nekim dalekim epskim obeležjima, ali nešto se bitno izmenilo. Ako je u uljima njegov potez žestok, ponekad grub i brutalan, pun gesta i neočekivanih ritmova, on je u pastelu smiren, uravnotežen, pun nekog odmerenog takta, zatvoren, dovršen. Vanjsko je preraslo u kvalitet unutarnjeg. Crtež je i dalje siguran u definisanju oblika i prostora, ali kolorit je postao briljantan, pun, zasicen. U suptilnoj valerskoj gradaciji (koja se može postici samo u pastelu), u zvučnosti i plemenitosti pigmenata, u dosledno sprovedenoj organizaciji cele površine i plemenitosti pigmenata, u dosledno sprovedenoj organizaciji cele površine slike i njene stvarne strukture, otkriva se pravi temperament ovog slikara.
Ulje i pastel za Gradimira Petrovića nisu više samo dva načina rada, dve tehnike, to su i dva rezultata", završio je Bošnjak.
PAVLE PEJOVIĆ
Pavle Pejović je profesor vajarstva na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju.
O njegovom opusu pisao je tekst u katalogu Sreto Bošnjak.
„Kako je moguće da se spoje, prožmu i smisaono osvetle tako različiti i vremenski tako udaljeni sadržaji: s jedne strane prastara benediktinska bogomolja „Santa Marija" (rustična i apsolutna u svojoj usamljenosti); a na drugoj strani tipična modernistička (postmodernistička) kreativna svest, željna svojih oblika 'nadsadržaja', eksperimenta, trajnog u promenjivom i promenjivog u trajnom?!
Pavle Pejović, autor složenog projekta u „Santa Mariji", dokazani je stvaralac autentične skulptorske forme i sadržaja, varijacija koje u njegovom slučaju i nisu ništa drugo do jezik istraživanja i kušanja krajnjih granica jednog medija
- umetnosti skulpture. Tako i ovom instalacijom u „Santa Mariji" Pejović teži
da skulptorskom akcijom izbriše granice između vremena kroz koja se konkretan prostor njegovoj svesti javlja kao konstanta empirijske i duhovne fikcije. Sa
nekoliko lucidnih kamenih simbola - pravougaonika (sastavljenog od poliranih
ploča prilepskog kamena), koji je postavljen na jednom zidu, između kojih je
prosut nestvarni beli prah kreča, ostvaren je izvestan metafizički prostor, spreman da primi svečani ritual. I kada se kroz otvor na zidu prospe zlatna svetlost
na duboku tišinu hrama, u njemu se odjednom otvara prostor za muziku i
muzički ritam koji ce moći da prati zamišljene linije između starog i novog
sveta: rustičnih zidova „Santa Marije" i mermernih oblika sa krečnim prahom
Pavla Pejovića. Da li ce to biti gnevni ritmovi Rambo Amadeusa ili neprebolni
glas narodne tužbalice - nije toliko bitno: muzika ce ovom projektu dati multimedijalnu dimenziju, višeslojno doživljajnu i imagitativnu, u nadstvarno vizuelnoj i auditativnoj komunikaciji.
'Sjenka bjeline' - taj pesnički naslov finog zvuka - nosi čudesnu intuiciju neke nove sakralnosti u kojoj se umetnost javlja kao trag večnog sećanja na sve bivše nostalgije za punoćom čovekovog biča u prolaznosti", riječi su Sreta Bošnjaka.
MILORAD ĆOROVIĆ
„U životu gospodina Milorada Ćorovića ništa novo". Ovako je počeo esej o uvaženom profesoru trebinjske Akademije likovne umjetnosti, Mirko Toljic za budvansku izložbu.
„Istina, vec pet godina se, odvojen od porodice, kao izgnanik potuca po sviјеtu. Njegove slike skitaju po tuđini, pokradene, raseljene i udomljene u neke nepoznate i strane domove. Poskitali se i njegovi prijatelji, kolege i društvo iz 'Centrala'. Slikar Ćorović je tamo gdje je uvijek bio, mlad i radoznao u svojoj sedmoj deceniji, usamljen sa svojim slikama i studentima, sa prokletstvom i blagoslovom umjetnika, blagoslovom koji ga je učinio bezdomnikom mnogo prije rata i prokletstvom koje mu je uvijek pružalo dom. Sada u Trebinju sklapa kockice rasturenog mozaika sarajevske Akademije, slika i izlaže svjedočeći i ispovijedajući po svijetu breme svoga dara.
U novoj sredini (ili sredinama) ovog Gospodina nanovo otkrivaju kao 'stvaraoca koji suvereno vlada slikarskim zanatom', kao 'odličnog crtača' itd., ostajući na nečemu što bi se za stvaraoca i (stvaraoce) njegovog opedjeljenja podrazumijevalo kao temelj u ispitivanju sebe i svijeta oko sebe. Teško da ćemo do kraja i otkriti mjeru majstorstva koju Ćorović posjeduje, jer on zarad punoće misli puno toga žrtvuje, a zarad skretanja pažnje na bitno u djelu, majstorstvo krije.
Najnovija ulja na platnu i kartonu, povezana u seriju, sa bikom kao centralnim motivom, upućuje nas na istraživanje mitskog i na praistorijsko pećinsko slikarstvo sprečavajući nas, snažnim i dramatičnim motivom, da sagledamo i promovišemo jedan stvaralački princip, filosofijom i metodologijom suptilno vezanim za slikarstvo ikone. Radost, tragika i bol koju život sa sobom nosi, konstatovane su snažno u njegovim djelima, transponovani u simbol na nivou meta-jezika tako da lako uspostavljaju komunikaciju sa posmatračem, iz rada čisteci jezik, da ako, jednog dana, u 'riječi praznine ne bude, svaka je riječ kapljica istine,' zapisao je Mirko Toljic.
MIHAILO VUKOTIĆ
„Vukotić je zapravo prvi pravi modernista u crnogorskoj umjetnosti i rodonačelnik našeg 'tamnog modernizma," kaže Petar Cuković, istoričar umjetnosti.
„Duša je, dakle, rodno mjesto Vukotičevog slikarstva, a melanholija i neka skoro endemska tuga, njeni osnovni atributi, na koje su upucivali svi dosadašnji tumači djela ovog umjetnika...
Duša je mjesto u kojem se gnijezde nelagodna bića u svijetu, u kojem se sabiraju egzistencijalni motivi otuđenosti, straha, očaja i tjeskobe. Duša je mjesto u kojem narasta tama negativne metafizike i u kojoj se prave faustofske pogodbe koje bi 'crvenu boju đa pretvore natrag u krv'. Stoga njegovo duboko-tamno zeleno nije zeleno kao takvo, već je zeleno endemske tuge, fuga-zeleno, molsko zeleno, potmulo zeleno violončela (kojeg je Vukotić volio da svira) koje naslućuje i priziva tamne prostore onostranosti. I zato u njegovom slikarstvu zapravo nema svjetlosti, pa ni tokom onog perioda koji je protumačen kao tobožnje „rasvjetljavanje" palete: sve prekriva duboka sjenka, sjenka melanholije koja priziva i koja će konačno prizvati bolest, sjenku na plućima -tuberkulozu, od koje će Vukotić napokon i umrijeti...
I mada se, naravno, kroz njegovo životno i umjetničko iskustvo prelamaju ključni tokovi epohe: istorijski, socijalni, kulturni, egzistencijalni, po svom osnovnom umjetničkom značenju i smislu Vukotićevo slikarstvo, uprkos sveg tragizma kojeg u sebi nosi, predstavlja u našoj sredini jednu od najsnažnijih afirmacija neponovljive ljepote čovjekove subjektivnosti, autentičnih vrijednosti čovjeka-pojedinca, suprotstavljenih različitim oblicima ideoloških kolektivnih opsesija", zavšio je Cuković.
Mihailo Vukotić je rođen na Čevu 1904. godine. Umro je u Cetinju 1944. godine. Završio je Umjetničku školu u Beogradu. Dobitnik je Politikine nagrade (1934), a 1935. godine nagrade „Beograđani - beogradskim umetnicima".
DUŠAN OTAŠEVIĆ
„Arijadnin konac je zapravo priča o ulozi, izgledu i značenju linije u umetnosti Dušana Otaševica. Priča a ne recimo traktat o liniji, jer Otašević je umetnik od ranije sklon oslikovljenim, vizualizovanim pričama, ali i pričama koje osim narativnog zapleta poseduju i plastički pročišcenu i medijski savremenu oblikovanu podlogu", počeo je priču o umjetnosti Otasevica, Ješa Denegri, likovni kritičar i teoretičar.
„Otuda je linija kao jedan od osnovnih likovnih elemenata redovno prisutna u formulacijama ovog umetnika, no to nikada neće biti linija kao takva, linija kao šturi i goli apstraktni entitet, nego je to opredmećena linija, dakle linija predstavljena kao neka stvar u stvarnosti i kao stvar među nekim drugim stvarima. Zato je ovoj izložbi - priča linija zamišljena da bude Arijadnin konac, aludirajuci ne samo nazivom nego i simbolikom na mnogostruka značenja na koja upućuje i koje nam prenosi ovaj čuveni grčki mit. I kao što nam taj mit jezikom i fabulom mita priča o dovitljivosti i hrabrosti, o ljubavi i neverstvu, o radostima i patnjama, najzad i u suštini o životu i smrti, takvi temeljni egzistencijalni sadržaji postoje ili mogu da postoje i u bezbrojnim pričama umetnosti, jednu od kojih nam ovde na ovaj način priča i ova oslikovljena Otaševiceva izložba -priča u galeriji „Santa Marija".
Ali tri nedavno nastala rada sa temom Arijadninog konca (Mit o Arijadni, Singer Arijadna, Sazvežđe Arijadna) nisu i jedini eksponati - naratori ove Otaševićeve izložbe - priče o liniji. Pridodata je, naime, tim radovima i sažeta retrospektiva umetnikovih crteža odreda na temu linije, da bi nam time pokazao kako je jedna od linija u opusu ovog umetnika takođe i linija njegovog umetničkog trajanja još od dečačkog crteža 'Ko je Kržljavić Ljuba?' iz 1947. godine, pa sve do danas", završio je Denegri.
MILORAD BATA MIHAILOVIĆ
Bata nam se obratio prošlog ljeta (1998): „Galerija 'Santa Marija' je posebno izazovna. Dosta mi je galerijskih dletovanih zidova. Kada ću izlagati?
„Dogovorili smo se, i evo te izložbe, koju smo sa zadovoljstvom prihvatili, jer Milorad Bata Mihailović je jedan od onih slikara, čija se djela sa radoscu i interesovanjem dočekuju.
Za ovu izložbu, Bata je za katalog izabrao poduži tekst poznatog francuskog likovnog kritičara Raul Zan Mulena iz koga izdvajarno:
'Već 1951. godine, na svojoj prvoj samostalnoj izložbi u Beogradu, Mihailović je slici 'Srbija sa bikom' u jednoj ekspresionističkoj alegoriji, suprostavio tradicionalnu srpsku predstavu svetog ratnika, simbola otpora i slobode, predstavi bika, simbolu životne snage. Kad je sledeće godine krenuo za Pariz, poneo je sa sobom ovo platno, koje ga više neće napuštati. Šezdesetih godina, u njegovom najplodnijem periodu, veći broj njegovih slika eksplozivnom snagom izraza evociraju Kosovski boj, koji označava poraz Srba pred turskom invazijom i početak petstogodišnjeg ropstva. Tu se on izražava kroz figuraciju zaokupljenu uznemirenošću pulsirajućih ritmova koji se rastapaju u uzburkanom prostoru.
Ciklus 'Sećanje zemlje' se razvija do mašte naroda suočenog sa svojom istorijom i svojom legendom. Njihova funkcija u Mihailovićevom slikarstvu ne potiče od ikonografije nego od likovnog prilagođavanja strukturi jednog izraza koji je uvek određen pokretom. Pokret vrši preobražaj, ostvarujuci seriju vizionarskih fenomena koji se obnavljaju i koji se ukrštaju obrnutim redom.
U drugim tipovima kompozicije, gde se slikarski posao ne svodi na sredstvo invokacije i dijalektički se organizuje u sferi uticaja najjačih suprotnosti, figuracija se ne pojavljuje da bi potvrdila svoje prisustvo totalitetom svog hromatskog polja. Ona tada briše tragove svojih intervencija u ritmičkoj osnovi boje, remeteći sliku koju prenosi, migraciju povorki koje iskrsavaju u noći koje prkose ponoru, sudu sudova, u očekivanju novog jutra. Odakle dolazimo? Ko smo? Kuda idemo? Slikarstvo nas tako prenosi iz jedne epske svečanosti u tragičnost trostrukog pitanja", zapisao je Raul Žan Mulen.
JELENA TOMAŠEVIĆ
U katalogu za izložbu-performans Jelene Tomaševic, Petar Cuković je ispisao ove redove:
„U projektu što ga je Jelena Tomaševič uradila za 'Santa Mariju' nije teško prepoznati već ispoljene karakteristike rada ove mlade umjetnice: tipična ikonografija, tehnike i materijali 'slikanja' kao da su preuzeti od anonimnih autora sa stanica i vozova njujorškog subwaya, ili su, što je zapravo isto, razrađeni u bliskoj komunikaciji sa umjetnošču onih autora koji su, poput Žan Mišel Baskija, upravo vizuelni prostor subwaya 'izdigli' na nivo elitne umjetnosti. Industrijske i flourescentne boje, auto - lakovi, blještave aluminijske folije, sprej rađe nego četka, stavljeni su u pogon jednog novog urbanog 'ubrzanja' naše umjetnosti. Kao da je na volšeban način iščezao genius loci, a Hercegovačka ulica u Podgorici, ili Njegoševa na Cetinju, Jeleninim vremenskim skokom, upletene u uličnu topografiju donjeg Menhetna.
Postavljajući svoja ogromna platna preko krova i fasade crkve 'Santa Marija in Punta', uz ispisivanje, takođe na platnu, poruke koje ne ostavljaju nikakvu sumnju: 'We are not what we seem', dakle, 'Mi nijesmo ono što nam se čini da jesmo', Jelena T. je vrlo inteligentno čitajuci istovremeno i mjesto na kojem izlaže, ali i prirodu i smisao rada umjetnika, razvila očaravajuću priču o dijalektici unutrašnjeg i spoljašnjeg, o njihovom dinamičnom i zavodljivom preplitanju.
Uključivanje u projekat dvije mašine za veš, njihovo postavljanje u unutrašnjost crkve, uz simuliranje 'radno-ljubavnog' procesa koji dovodi do incidenta, otkriva nesumnjivu sklonost mlade autorke prema kulturi subverzije, sklonost koja je sigurno približava onoj liniji unutar povijesti umjetničkih ideja XX vijeka koju bismo mogli imenovati kao (neo)dadaističku. U desakralizaciji jednog svetog prostora ili, obrnuto, u posvećivanju jednog izrazito nesakralnog mašinskog svijeta, moguce je, dakako, vidjeti i manifestaciju blisku (neo)dadaističkom duhu. Ali, ni traga u Jeleninom gestu od želje za temeljnom izmjenom svijeta koja je, uprkos negativnoj retorici i logici destrukcije, integrisana u utopijske projekcije dadaista. Jelena niti gradi, niti želi novi svijet: 'rad' mašina za veš i incident koji kruniše njihovu bizarnu 'radno-ljubavnu' operaciju jeste, zapravo, proizvodnja ČISTOG DOGAĐAJA, ističe Ćuković.
IZLOŽBE - HRONOLOGIJA
1990.
Milić od Mačve - slikar
5. jul - 17. jul
Ciklus slika „Kosovo prvi prag Srbije"
tekst: Đorđe Kadijević
Slobodan Slovinić - slikar
18. jul - 30. jul
Ciklus „Korpus i kosmos"
tekst: Irina Subotić
Miloš Šobajic - slikar
2. avgust - 16. avgust
Slike: „Petnaest predloga za jednu sliku"
tekst: Andre Parino
1991.
Vojo Stanić - slikar
1. jul - 20. jul
Slike „Poslednji radovi"
tekst: Stanko Papović
Cvetko Lainović - slikar
21. jul -1. avgust
tekst: Čedo Vuković
Pariz-Budvi (grupa autora)
2. avgust - 20. avgust
„Pariski zapisi"
tekst: Zoran Gavrić
1992.
Вrаnко Miljuš - grafičar
l.jul- 16. jul
grafike
tekst: Stojan Ćelić
Vojo Tatar - slikar
16. jul - 2. avgust
slike
tekst: S. Morov, Č. Vuković, S. Papović
Milan Cile Marinkovic - slikar
2. avgust - 20. avgust
slike
tekst: Tatjana Bošnjak i Nikola Kusovac
1993.
Dragoš Kalajić - slikar
1.jul- 16. jul
„Put ka gralu"
tekst: Miodrag B. Protić
Dorđije Bato Pravilović - slikar
17. jul - 2. avgust
slike
tekst: Stanko Papović
Stanko Zečević - slikar
2. avgust - 20. avgust
tekst: dr Boris Petkovski
1994.
Dragan Karadžić - slikar
1.jul- 16. jul
slike i crteži
tekst: dr Savo Laušević
Desa Kerečki - Mustur - slikar
slike
tekst: Stevan Pešić
Nikola Gvozdenović - Gvozdo - slikar
2. avgust - 20. avgust
slike
tekst: Petar Đuranović
1995.
Anka Burić - grafičar
1.jul- 16. jul
crteži i grafike
tekst: Petar Ćuković
Radislav Trkulja - slikar
17.jul- 1. avgust
slike
tekst: Nikola Kusovac
Nebojša Đuranović - slikar
slike
2. avgust - 15. avgust
tekst: Božidar Šujica
Naod Zorić - slikar
15. avgust - 22. avgust
slike
tekst: Manojlo Vukotić
1996.
Milan Stanojev - slikar - grafičar
1.jul- 16. jul
slike „Iz ciklusa 1991"
tekst: Miloš Arsic
Radomir Antić - slikar
18. jul - 1. avgust
slike „Dve hiljade godina hrišćanstva"
tekst: dr Sava Penčič
Mihailo Mujo Jovičević - slikar
2. avgust - 20. avgust
slike „Biblijske teme"
tekst: Mihailo Mujo Jovićević
1997.
Ratko Lalić - slikar
1.jul - 14.jul
slike
tekst: Živojin Pavlović
Dobroslav Miško Mrdak - slikar
16.jul- 27.jul
slike
tekst: Tamara Radonjić
Stevan Luketic - vajar
28. jul - 5. avgust
slike - skulpture
tekst: Olga Perović
Dragan Mojović - slikar
6. avgust - 19. avgust
slike - perfomans
tekst: Dragan Mojović
Vladimir Đuranović
20. avgust -31. avgust slike
tekst: Nataša Nikčević
1998.
Jovan Ivanović
1.jul - 1o. jul
slike
tekst: Čedo Vuković
Gradimir Petrović
11.jul-21.jul
slike
tekst: Sreto Bošnjak
Pavle Pejović
21. jul - 1. avgust
instalacija - „Sjenka bjeline"
tekst: Sreto Bošnjak
Milorad Ćorović
2. avgust - 12. avgust
slike
tekst: Mirko Toljić
1999.
Mihailo Vukotić
5. jul - 17. jul
slike
tekst: Petar Ćuković
Dušan Otašević
20. jul - 31. jul
Arijadnin konac
tekst: Ješa Denegri i Irina Subotić
Milorad Bata Mihailović
2. avgust - 15. avgust
slike
tekst: Raul Žan Mulen
Jelena Tomašević
15. avgust - 25. avgust
slike-performans: „Ljubav mašina"
tekst: Petar Ćuković
|
|
