Branislav Gregović, arh.
PAŠTROVSKA KUĆA

Iz publikacije:
Savremeni izraz tradicionalnih kuća u Crnoj Gori

Publikacija izdata od strane:
Ministarstva za ekonomski razvoj i
Ministarstva turizma i zaštite životne sredine uz pomoć GTZ-a,
zastupnika njemačkog Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj.

Paštrovska kuća

Paštrovići - geografski položaj

Paštrovići obuhvataju južni dio opštine Budva od „Babinog vira“ na zapadnom dijelu Bečićke plaže do brda Kufin iznad Buljarice.

Ova oblast proteže se u pravcu sjeverozapad - jugoistok i čine je dva predjela: primorski i planinski. Primorski predio je uzani pojas između mora i planinskog grebena. Planinski dio je nešto veći i čini ga krečnjačka površ visine 600 - 1.000 m.n.v.

Paštrovići - naselja

Paštrovići imaju 19 sela sa 31 zaseokom. Pod pojmom selo podrazumijeva se jedna ili više grupa kuća koje su međusobno izdvojene i čine jednu geografsku cjelinu. Svako selo ima svoj atar i većina njih je u kontaktu sa obalom. U odnosu na položaj, sela možemo podijeliti u dvije grupe. To su primorska, locirana neposredno uz obalu (Pržno...) i ona u tzv. zaleđu, na oko 300 m.n.v. (Čelobrdo). Uticaji, kojima
su vremenom bila izložena, kao i uslovljenosti vezane za nastanak i lokaciju, objašnjavaju neke razlike u njihovoj strukturi i izgledu.

Pržno i Čelobrdo

Niz u Blizikućama

Paštrovići - organizacija naselja, tipologija, sklopovi

Arhitekturu paštrovskih naselja nemoguće je posmatrati van prostornog, vremenskog, klimatskog i socijalnog konteksta. Ova uslovljenost očitije se u svakom strukturnom nivou u naselju, od grupacije
do kuće. Upravo tako definisana prostorna struktura, grupacija – sklop – kuća, daje dovoljno prostora za prepoznavanje riječnika ove arhitekture. Grupacija kuća je cjelina koju čini više sklopova u međusobno različitim relacijama. Osnovna njihova karakteristika je zbijenost i kompaktnost.

Nesigurnost imovine u doba nastanka paštrovskih sela, uz potrebu za racionalnim korišćenjem zemljišta, uzrok je formiranja nizova kuća koji su dominantni oblik organizacije sela. Ovako formirana sela, kompaktna
u svojoj strukturi, stvaraju utisak da se radi o specifičnoj pseudo - urbanoj formi.

Paštrovići - kuća- nekad

Kuća u nizu

Niz je prav ili blago izvijen u zavisnosti od konfiguracije terena, koji skoro uvijek prati. Broj kuća u nizu se kreće od 4 do 8. Kuće u nizu su često iste visine i presjeka tako da ih pokriva jedna krovna ravan sa zajedničkim šljemenom. Osnovni gabarit jedne kuće unutar niza je relativno mali i kreće se oko 5 x 7m, tako da svaki sprat čini po jedna prostorija.

U prizemlju je konoba - ostava ili prostor za stoku, na prvom spratu je prostor za spavanje, a na drugom, ispod krova, kuhinja sa ognjištem.

Niz kuća u selu Čelobrdo

Dvorište se nalazi ispred kuće i ograđeno je kamenim zidom. Osnovni volumen kuće je jasno izražen i definisan ravnima zidova i krova. Krov je gotovo uvijek jednovodan, prati konfiguraciju terena, štiti krovnu
ravan od udara sjevernog vjetra i kišnicu usmjerava ispred, a ne iza kuće. Prozori i vrata su mali i jasno se ističe svaki pojedinačni otvor.

Paštrovići - kuća - materijalizacija - detalji

Najzastupljeniji materijali kod kuće u Paštrovićima je kamen različitih oblika i obrade, kao osnovni gradivni element. Zastupljena je i upotreba maltera, osobito na kućama nastalim u posljednjih 50 godina.
Drvo je služilo za izradu međuspratne i krovne konstrukcije, unutrašnjeg stepeništa, prozora, vrata, škura itd. Krovni pokrivač gotovo uvijek je bio crijep - kanalica.

Iako svedenog izraza, paštrovska kuća kao i njeni gradski uzori sadrži brižljivo planirane i funkcionalne detalje, kao što su konzole na prozorima, kameni pragovi oko njih, sjednici na terasama, svodovi u konobi, bravarski detalji itd.

Paštrovići - kuća - vegetacija

Ozelenjavanje obuhvata tri osnovne vrste biljaka: lozu i puzavice, drveće i žbunje, cvijeće i pokrivače terena. Prilikom ozelenjavanja treba se voditi već primjenjivanim autohtonim kulturama. Između ostalog
to su: vinova loza, oleander, smokva, maslina, ruzmarin, bogumila, mimoza, kaktus.

Paštrovići - kuća - tipološki indikatori - principi

Paštrovsku kuću treba shvatiti kao arhitekturu koja se odlikuje izrazitom jednostavnošću, skladnim proporcijama, odmjerenim oblikovnim elementima i dosljednošću primjene istih.
To je arhitektura koja je uspjela izvršiti dekodifikaciju osnovnih uslovljenosti konteksta i tako stvoriti utisak višeslojne povezanosti i usklađenosti arhitekture i prirode.

Reciklažom tradicionalnih modela i njihovim transponovanjem u savremeni jezik, obogaćen novim materijalima, mogućnostima, principima energetske efikasnosti i održivosti, dolazimo do modela nove
paštrovske kuće.

Paštrovići - kuća - danas

Predloženi model paštrovske kuće podrazumjeva kuću u nizu od pet identičnih cjelina. Dimenzionisana je za potrebe jedne turističke jedinice - apartmana, površine od oko 150 m2, u tri nivoa međusobno
povezana unutrašnjim stepeništem.

Inovacije u odnosu na tradicionalni model su višeslojne i moguće ih je definisati u nivou oblikovanja, materijalizacije, konstrukcije, funkcije, instalacija.

U suterenu:
- konoba;
- sauna;
- kupatilo;
- kotlarnica;
- terasa i bašta.

U prizemlju:
- dnevni boravak;
- kuhinja;
- wc;
- garderoba;
- lođa i terasa.

Na prvom spratu:
- spavaća soba 1;
- kupatilo 1;
- spavaća soba 2;
- kupatilo 2.

Oblikovna matrica kod predloženog modela je ista kao na starim uzorima. U konkretnom slučaju to podrazumjeva jednovodan krov i redukovan osnovni volumen objekta. Kod ponuđenog modela, a
obzirom na nagib i orjentaciju, ravan jednovodnog krova je iskorišćena za instaliranje solarnih panela, što bi trebalo doprinjeti energetskoj efikasnosti objekta. Solarni paneli u potpunosti prekrivaju krovnu
ravan objekta. Predviđa se i kanalisanje i akumulacija površinskih voda.

Predloženi model paštrovske kuće, u odnosu na tradicionalne uzore, ima i nekoliko odstupanja. Ona se odnose na aktiviranje sjeverne fasade i njeno definisanje ritmičnim ulaznim volumenima, koji se
nadovezuju na osnovni oblikovni korpus objekta.

Na južnoj fasadi terasa u nivou prizemlja prodire u kuću, oslobađajući poluzatvoreni prostor lođe, čije je korišćenje dodatno obogaćeno upotrebom rotirajuće pergole.

Osnovni konstuktivni materijal je armirani beton, sa izuzetkom drvenog ili metalnog stepeništa. Objekat sadrži odgovarajuće izolacione slojeve. Materijalizacija fasade je ostvarena upotrebom kombinacije
kamenog masiva, maltera i natur betona.